Aleksandr Galitsj, die in de jaren zeventig aan ons voorbijging - 1

(Eerste publicatie: 23-8-2013) 

In het boek Личный архив (Persoonlijk archief) van de onvolprezen Benedikt Sarnov las ik een hoofdstuk over zanger/dichter Aleksandr Galitsj (1918-1977) en ik vroeg me af: waarom was zijn repertoire nagenoeg onbekend bij ons, studenten Russisch, in de tweede helft van de jaren zeventig?

Boelat Okoedzjava, Vladimir Vysotski, daar hadden we elpees van. Ik zong tijdens de afwas mee met cassettes: Женщина плачет: муж ушел к другой. Ее утешают, а шарик летит. De betekenis was je niet altijd duidelijk (а шарик летит … hoezo dan?), maar de lol dat je een Russisch liedje kon meezingen was daar niet minder om. 

Eén oorzaak van ons gebrek aan kennis, was uiteraard dat er geen officiële opnamen van Galitsj bestonden. Maar er was nog een reden. In het boek van Sarnov stonden wat coupletten. Daaruit werd meteen duidelijk: Galitsj stond indertijd te ver van ons vandaan. Was Okoedzjava voor ons, studenten met nog maar weinig kennis van Rusland en de Sovjetunie, soms al lastig te begrijpen, Galitsj kwam helemaal van een andere planeet. Terwijl juist zijn liedjes, indien uitgelegd, ons veel over die andere planeet (de Sovjetunie) duidelijk hadden kunnen maken.

Het lied waar Sarnov uit citeert, heet: О том, как Клим Петрович выступал на митинге в защиту мира. (Over hoe Klim Petrovitsj optrad tijdens een meeting voor de vrede - de tekst plus losse vertaling volgen onderaan).

Twee namen komen onmiddellijk bovendrijven: Zosjtsjenko en Vojnovitsj. Beiden hebben dezelfde droge ironie als Galitsj. Met Vojnovitsj heeft Galitsj dan nog gemeen, dat ook hij zich richtte tegen de officiële Sovjet-leer en wat daar aan loze bombast aan vastzat – en dat was heel wat. De ironie van Vojnovitsj is scherper (bij hem is het sarcasme nooit ver weg), maar Galitsj is in zijn woorden niet minder recht door zee. Zijn boodschap aan alle overheidsfunctionarissen, dienaren van die holle Sovjet-ideologie: jullie zijn een stelletje non-valeurs en mij neem je niet in de maling.

In mijn volgende stukje wat meer over het leven van Galitsj en ook over de verdere lotgevallen van Klim Petrovitsj.  

Over hoe Klim Petrovitsj optrad tijdens een meeting voor de vrede.

У жене моей спросите, у Даши,
У сестре ее спросите, у Клавки,
Ну, ни капельки я не был поддавши,
Разве только что - маленько - с поправки!

Vraag het m’n vrouw, Dasja
Vraag het haar zus, Klavka
Ik was voor geen druppel aangeschoten
Hooguit had ik er eentje genomen omdat ik weer beter was…

Я культурно проводил воскресенье,
Я помылся и попарился в баньке,
А к обеду, как сошлась моя семья,
Начались у нас подначки да байки!

Ik had de zondag beschaafd doorgebracht
Ik had me gewassen en zitten zweten in de banja
Toen ons gezin zich voor het eten verzameld had
Begonnen onze plagerijtjes en verhalen

Только принял я грамм сто, для почина
(Ну, не более, чем сто, чтоб я помер!),
Вижу - к дому подъезжает машина,
И гляжу - на ней обкомовский номер!

Had ik net een borrel op, om te beginnen
(Eentje maar, ik zweer het op m’n graf)
Komt er een auto op het huis aangereden
En ik zie: een nummerbord van het partijcomité!

Ну, я на крылечко - мол, что за гость,
Кого привезли, не чеха ли?!
А там - порученец, чернильный гвоздь,
"Сидай, - говорит,- поехали!"

Ik het bordes op: wat is dat voor gast
Wie hebben ze gebracht, een Tsjech soms?
En de boodschapper, een pennelikker:
Stap in, zegt ‘ie, we gaan!

Ну, ежели зовут меня,
То - майна-вира!
В ДК идет заутреня
В защиту мира!
И Первый там, и прочие - из области.

Nou, als ze me roepen
Dan gaan de trossen los!
Een ochtenddienst in het Cultuurhuis
Voor de vrede!
De Eerste [Secretaris] is er ook
En de de rest uit de provincie

Ну, сажусь я порученцу на ноги,
Он - листок мне,
Я и тут не перечу.
"Ознакомься,- говорит,- по дороге
Со своею выдающейся речью!"

Ik zit bij de pennelikker op schoot
Hij geeft me een stuk papier
Ook nu ga ik niet tegen hem in
“Lees je prachtige toespraak
onderweg maar door”, zegt ‘ie.

Ладно - мыслю - набивай себе цену,
Я ж в зачтениях мастак, слава Богу!
Приезжаем, прохожу я на сцену,
И сажусь со всей культурностью сбоку.

Ik denk: best, doet m’n reputatie goed,
Ik ben ik een kei in voorlezen, God zij dank!
We komen aan, ik ga het toneel op
Met al mijn beschaafdheid zet ik me aan de zijkant.

Вот моргает мне, гляжу, председатель:
Мол, скажи свое рабочее слово!
Выхожу я,
И не дробно, как дятел,
А неспешно говорю и сурово:

Ik zie dat de voorzitter me een knipoog geeft:
Laat het woord van de arbeider klinken!
Ik loop naar voren
En niet trillend als een specht
Maar kalm praat ik en streng:

"Израильская,- говорю,- военщина
Известна всему свету!
Как мать, - говорю,- и как женщина
Требую их к ответу!

“De Israëlische oorlogsmachine, zeg ik,
Kent de hele wereld!
Als moeder, zeg ik, als vrouw,
Roep ik hen ter verantwoording!

Который год я вдовая,
Все счастье - мимо,
Но я стоять готовая
За дело мира!
Как мать вам заявляю и как женщина!.."

Al zo veel jaar ben ik weduwe
Alle geluk gaat aan me voorbij
Maar ik ben bereid
om de zaak van de vrede te verdedigen!
Dat verklaar ik hier, als moeder en als vrouw! …”

Тут отвисла у меня, прямо, челюсть,
Ведь бывают же такие промашки! -
Этот сучий сын, пижон-порученец
Перепутал в суматохе бумажки!

Toen viel mijn mond gewoon open
Wat een blunder, zeg!
Die lamzak, die uitslover van een pennelikker
Heeft in de drukte de papiertjes verwisseld!

И не знаю - продолжать или кончить,
В зале, вроде, ни смешочков, ни вою...
Первый тоже, вижу, рожи не корчит,
А кивает мне своей головою!

En ik weet niet – ga ik door of rond ik af,
In de zaal klinken geen lachjes, geen geloei
De Eerste vertrekt ook geen spier, zie ik
En knikt me toe met z’n hoofd!

Ну, и дал я тут галопом - по фразам,
(Слава Богу, завсегда все и то же!)
А как кончил -
Все захлопали разом,
Первый тоже - лично - сдвинул ладоши.

Dus ik in galop langs de zinnen
(God zij dank, altijd en overal hetzelfde)
En toen ik klaar was
Begon iedereen te klappen
De Eerste bewoog zijn handjes ook - in eigen persoon.

Опосля зазвал в свою вотчину
И сказал при всем окружении:
"Хорошо, брат, ты им дал, по-рабочему!
Очень верно осветил положение!"...

Вот такая история!

Daarna riep hij me bij zich in zijn domein
En zei, met zijn hele entourage erbij:
“Je hebt ze er goed van langs gegeven, als een arbeider!
Je hebt de toestand correct belicht.”

Zo is het gebeurd!

Hier deel 2.

Isinbajeva: “Het is ieders eigen keuze. Ieder het zijne”. Het misverstand tussen Rusland en het Westen over ‘homopropaganda’. Hoe een superster uitgroeit tot kop van jut.

(Eerste publicatie: 18-8-2013)

Jelena Isinbajeva

In onhandige, maar niet mis te verstane woorden sprak Jelena Isinbajeva afgelopen week haar steun uit voor de wet die in Rusland ‘homopropaganda’ verbiedt. De polsstokhoogspringster werd er in Rusland alleen maar populairder mee, in het Westen verspeelde ze veel respect.

Zelden heb ik een misverstand en wederzijds onbegrip zo duidelijk gestalte zien krijgen als in die anderhalve minuut dat Isinbajeva aan het woord was en in de storm aan reacties die daar (in het Westen) op volgde. Een dag later kwam de Russische superster met een verklaring: ze was verkeerd begrepen. Daar heeft ze, deels, gelijk in. Het omgekeerde is echter ook het geval: Jelena, jij hebt ‘ons’ verkeerd begrepen.

Eerst nog maar even Jelena: [Het filmpje is inmiddels alleen nog te zien op YouTube.) 

Met haar uitspraken reageerde ze op de bescheiden actie van twee Zweedse atleten, die bij de WK atletiek in Moskou hun nagels in regenboogkleuren hadden gelakt. Ze betuigden daarmee steun aan de Russische homogemeenschap. Jelena: “If we will allow, you know, to promote, you know, and do all this stuff on the street, we are very affraid about our nations.” Kernwoorden: to promote all this stuff. Dáár hebben we het misverstand en wederzijds onbegrip.   

Aan de basis van alle ophef ligt de nieuwe, vaag geformuleerde Russische wet, die propaganda voor “niet-traditionele seksuele relaties” onder minderjarigen verbiedt. In het Westen leidde de wet tot talloze protesten, omdat ze – terecht - wordt  uitgelegd als anti-homo. De conclusie die veel Russen vervolgens uit die protesten trekken: jullie in het Westen zijn tegen een wet die propaganda voor niet-traditionele seksuele relaties verbiedt, dus jullie zijn vóór die propaganda.

Zo legt Isinbajeva het protest ook uit van de Zweedse atleten: de gekleurde nagels zijn voor haar propaganda voor niet-traditionele relaties (“If we will allow to promote all this stuff”). Wie is opgegroeid in het Westen ziet in die nagels niet meer dan een steunbetuiging aan een minderheid in Rusland die steeds verder in het nauw wordt gebracht en, indirect, als een oproep aan de Russische overheid om een basaal mensenrecht te respecteren. Hoezo propaganda voor homosexuele relaties?

Ik wijs nog even op een belangrijk een zinnetje van Jelena dat ondergesneeuwd is geraakt (vanaf 1.10): “We are not, of course, against about every choice of every single person. So it’s theirs life, it’s theirs choice, its theirs feelings.” Dat sluit naadloos aan bij wat Isinbajeva in 2011 in een interview met de BBC in het Russisch zei: ”Het is ieders eigen keuze, je kan dat niet verbieden of toestaan. Als iemand zich prettig voelt bij deze of gene, dan wens ik ze vrede, liefde en harmonie toe. … Tegenwoordig is dat absoluut normaal. Ieder het zijne, zoals dat heet.”

Dáár zijn we het dan tenminste over eens.

Jelena staat met haar opvattingen veel dichter bij de protesterende partijen in het Westen dan iedereen en ook zijzelf in de gaten heeft. Maar of, bij alle ophef, het wederzijds onbegrip nog uit de wereld te helpen is …  

Nee, dat gaat nog wat worden, straks in Sotsji. De Olympische Winterspelen gaan benut worden als een platform voor steunbetuigingen aan de homogemeenschap in Rusland. Door de Russen zullen die steunbetuigingen worden gezien als homopropaganda en worden bekeken met onbegrip en afkeer. De groeiende kloof tussen Rusland en het Westen zal in Sotsji niet worden overbrugd.

De geschiedenis van de USSR, verteld aan de hand van posters over treinen - 3

(Eerste publicatie: 16-8-2013)

Ik ben duidelijk niet in de wieg gelegd voor geschiedenisleraar. Na twee lessen over de USSR aan de hand van spoorwegposters, heb ik er eigenlijk alweer genoeg van. Dit wordt dan ook de laatste les en daarna kun u wat mij betreft op vakantie.

We keren terug naar het begin van de jaren dertig. De industrialisatie was in gang gezet, in een stevig tempo moest de Sovjetunie worden omgetoverd in een industriële grootmacht. Niet iedereen kon dat kennelijk bijbenen, in elk geval waren bij de spoorwegen niet alle werknemers even betrokken bij de goede zaak. Dat blijkt wel uit bovenstaande poster uit 1931.

Onderaan staat (vrij vertaald): Met een socialistische houding tegenover de locomotief en door stootarbeiderschap vervullen wij de plancijfers voor het rollend materieel. En wat wordt daarbij weggeblazen door de schoorsteen van de machtige stoomlocomotief? Wij lezen van links naar rechts: vertragingen / sabotage / verzuim / stilstand / dronkenschap / jobhoppers (ik weet zo gauw geen ander woord).

Zal ik nu iets schrijven over ProRail en de NS? Nee, laat ik bij de les blijven.

Het heeft nog wat onschuldigs, die poster, omdat we het jaartal weten: 1931. Maar die stoomwolk met woorden, weten we nu, was een voorbode van bange tijden. Werd je rond 1937 beschuldigd van sabotage, dan mocht je blij zijn als je er met 25 jaar kamp vanaf kwam.  

Een vrolijkere poster met een prachtig detail hebben we hier, uit 1939. Op de twee rode banen staat: Vrouw, de locomotief op!

Het klinkt ons wat onbehouwen in de oren, dat ‘vrouw’. Ik kan moeilijk inschatten hoe dat voor Russen was in de jaren dertig. De locomotief hier is de FD 20-109, waarbij de letters staan voor Feliks Dzjerzjinski, de oprichter van de geheime dienst. Daarboven staat, links en rechts van het ronde embleem: Ленинская дорога / Leninskaja doroga – Leninspoorweg. Die liep tussen Moskou en Tambov. En dan dat prachtige detail: die kersttakjes links en rechts in het open raam! Dat krijg je, die huiselijkheid, met een vrouw op de locomotief. Veel heeft deze poster trouwens niet geholpen. Op trams en bussen zie je in Rusland veel vrouwen als bestuurder, op een locomotief heb ik er nog nooit eentje gezien.

Tot slot nog deze poster, over ‘machtige locotieven’ die nodig zijn voor het Sovjet-transport, ….

…. omdat ‘ie me zo doet denken aan deze foto van Isaak Toenkel uit 1951:

Over die foto (en andere foto’s van Toenkel) schreef ik eerder hier.

Ik wens u een prettige vakantie.

Hier deel 1 en deel 2.

De geschiedenis van de USSR, verteld aan de hand van posters over treinen - 2

(Eerste publicatie: 12-8-2013)

Wij gaan verder met onze (zeer korte) geschiedenis van de USSR, verteld aan de hand van posters over spoorwegen en treinen.

Het plaatje links stamt uit 1938, twee jaar na de poster dus die centraal stond in les 1. Ook dit is weer een mooi staaltje van het rotsvaste geloof in de lichtende toekomst, in de techniek als wegbereider en de arbeidersmassa als stuwende kracht. Met zo’n locomotief, en die massa enthousiastelingen rechts … het kan gewoon niet anders: onweerstaanbaar rijden wij richting eindstation communisme!

Kijk die ielige, elitaire bourgeois-figuurtjes links op dat perronnetje nou toch, met hun parasolletjes. Die kregen het treintje dat ze verdienden. Nee, dan wij, honderd jaar later! Kijk eens wat wij, arbeiders van de Sovjetunie, op de rails hebben gekregen! Die bourgeois-figuurtjes staan op het perron van Tsarskoe Selo, waar in 1837 de eerste Russische passagierstrein arriveerde, een half uur na zijn vertrek uit Sint-Petersburg. De trots op de moderne verworvenheden spreekt ook uit de leuze op de loopbrug over de perrons (zo’n brug zie je op veel Russische stations): De Sovjetunie – een groots spoorwegrijk.

De locomotief oogt voor de jaren dertig wel erg futuristisch, maar hij heeft wel degelijk gereden. Het was een ‘gewone’ stoomlocomotief met een aerodynamisch omhulsel. Hij is op enkele trajecten ingezet, maar veel exemplaren zijn er niet van gebouwd. Je komt het gevaarte op foto’s en filmpjes dan ook weinig tegen.

Op de poster boven sluit het silhouet van de dampende locomotief naadloos aan bij die grote fabrieksgebouwen op de achtergrond. Het was de tijd van de eerste vijfjarenplannen en de verheerlijking van de zware industrie. Diezelfde ongebreidelde nadruk op grote industriële projecten spreekt uit onderstaande poster van kort na de Tweede Wereldoorlog:

Rechtsboven staat: Het nieuwe vijfjarenplan voeren we uit en overtreffen we! En linksboven: Onze allereerste opdracht is de ontwikkeling van de zware industrie en het spoorwegtransport – de grondvesten van de gehele volkshuishouding van de USSR!  Bij de wederopbouw van het land moesten grote stappen worden gezet. Veel aandacht voor de noden van de kleine man was er daarbij niet, die kleine man kwam pas in de tweede helft van de jaren vijftig, onder Stalins opvolger Chroesjtsjov, weer een beetje aan de beurt. Het mannetje links van de locomotief, het enige levende wezen op de poster, is illustratief: nietig weggedrukt in een hoekje is hij tegen de achtergrond van al dat industriële geweld totaal onbelangrijk.

Waarna ik een referaat zou kunnen houden over de verhouding individu – staat in Rusland door de eeuwen heen, maar daar begin ik niet aan. Liever wijs ik nog even op een taalkundig aspect van de hier behandelde posters. Het Russisch kent geen lidwoorden, het werkwoord ‘zijn’ komt in de tegenwoordige tijd weinig voor en dankzij de naamvallen kan het gebruik van voorzetsels worden beperkt. Dat geeft de makers van Russische leuzen en posters, die bondig moeten formuleren, een enorme voorsprong op ons. Ik vind dat niet eerlijk.

Hier alvast een van de posters die in de volgende (laatste) les aan bod komen:   

Hier deel 1 en deel 3.

De geschiedenis van de USSR, verteld aan de hand van posters over treinen - 1

(Eerste publicatie: 8-8-2013)

Kan je geschiedenisles geven over de Sovjetunie aan de hand van posters over spoorwegen en treinen? Ik denk het wel. Ik kwam een paar van zulke posters tegen en had meteen materiaal voor een compleet schooljaar. Een deel daarvan stel ik hier gratis ter beschikking.

We beginnen de eerste les met de poster links, uit 1936. Bovenaan staat: DE TREIN GAAT VAN STATION SOCIALISME NAAR STATION COMMUNISME.

In het vak linksonder zien we in zwarte letters staan: DIENSTREGELING van de weg die de bolsjewistische trein heeft afgelegd, met daaronder de namen van de stations die al zijn aangedaan en het jaartal waarin dat gebeurde. Onderaan staat ISKRA (Vonk) 1900: de naam van de krant van socialistische emigranten die in december 1900 voor het eerst verscheen in Stuttgart. Daarboven staat DECEMBER 1905. Een verwijzing naar stakingen en onlusten in Moskou en Sint-Petersburg, die nogal hardhandig werden neergeslagen. De twee stations daarboven zijn PRAVDA 1912 (het oprichtingsjaar van die krant) en SOCIALISME.

Zo vertelt de geschiedenis zichzelf.

Rechts op de poster gaat het verder met, in zwarte letters, de huidige DIENSTREGELING. Daar staan, in rood en geheel in overeenstemming met de ideologie van die jaren, slechts twee stations vermeld: het vertrekstation SOCIALISME en rechtsboven het eindstation COMMUNISME. Men wist in 1936 niet dat er in de verre jaren zeventig nog een station bij zou komen, het REËEL BESTAAND SOCIALISME, waar de trein ernstige vertraging zou oplopen.

De bolsjewistische trein wordt met vaste hand bestuurd door Stalin. Hij zit op de bok, kijkt naar buiten en staat ook nog links op dat rode vaandel. (Vraagje aan de klas: wie zijn die andere drie figuren? Het antwoord volgt aan het eind van de les). Zijn naam staat ook op de voorkant van de locomotief, met de letter И van Иосиф/Iosif. De oplettende leerling heeft dan misschien al gezien dat ook rechtsonder de naam van Stalin staat: CТАЛИН, maar daar met de letter T. Die is van tovarisjtsj/товарищ – kameraad. De hele zin rechstonder luidt: De ervaren machinist van de trein van het communisme k. STALIN.

Enkele vragen die zich nu opwerpen: waar werd de vertraging bij station REËEL BESTAAND SOCIALISME door veroorzaakt, hoelang heeft die vertraging geduurd en is eindstation COMMUNISME ooit wel bereikt? Daar kunt u weer een flink aantal lessen mee vooruit.

En wie staan er naast Stalin op dat vaandel? Van links naar rechts: Lenin, Engels en Marx. Waarmee ik ben aanbeland bij mijn neef. Die heet Mels, een naam die bij oudere Russen enige achterdocht kan wekken. Er was namelijk een tijd dat Russen hun zoon zo noemden – de vier letters stonden dan voor Marx, Engels, Lenin en Stalin. Bij mijn neef Mels is dat niet het geval, zo hebben zijn vader en moeder mij meerdere keren verzekerd.

En hier alvast de poster die in de volgende les aan bod gaat komen:

Hier deel 2 en deel 3.

Waar komt die homohaat in Rusland toch vandaan? Het dappere gevecht van Kirill Kaloegin op het paleisplein in Sint-Petersburg.

(Eerste publicatie: 4-8-2013)

Je moet maar durven. In al je kwetsbaarheid met zo’n vlag op 2 augustus op het Paleisplein in Sint-Petersburg gaan staan. 2 augustus is niet zo maar een datum. Dan is het in Rusland Den Desantnikov, de Dag van de Luchtlandingstroepen, waarop uiterst vervelende types, die erg trots zijn op Rusland en zichzelf, letterlijk de straten onveilig maken.

De broze jongeman heet Kirill Kaloegin. Op zijn vlag staat: DIT IS PROPAGANDA VOOR TOLERANTIE, een verwijzing naar de onlangs aangenomen wet die ‘propaganda’ voor homofilie verbiedt. De oproep tot tolerantie was niet aan de luchtlandingstroepen besteed.

(Voor meer foto’s en een filmpje klikt u hier.)

Kirill had zo te zien voor media-aandacht gezorgd. Heel verstandig. Hij wordt ontzet (en afgevoerd) door de politie, die hulp krijgt van de oproerpolitie, aanwezig in het centrum vanwege die ongure troepen. Waren er geen journalisten aanwezig geweest, dan weet ik nog zo net niet of de politie ook zo snel had ingegrepen.  

Wat is de achtergrond van de homohaat die in Rusland de kop heeft opgestoken? De abjecte machocultuur die de paratroepen vertegenwoordigen, is maar een klein deel van het verhaal.

Nadat homofilie in 1993 uit het Wetboek van Strafrecht was geschrapt, was het jarenlang nauwelijks een issue. Er kwamen gay-clubs en homo’s werden wat zichtbaarder, al bleef de mate van acceptatie uiterst bescheiden. Mirjam Elder, tot voor kort Rusland-correspondent van The Guardian, vertelt in een helder artikel waarom het volgens haar dan toch weer zo erg mis aan het gaan is.

Rusland, in de persoon van president Poetin, is op zoek naar een ideologie, schrijft Elder. Geschrokken van de toenemende onvrede over zijn beleid (denk aan de goed opgeleide middenklasse die de straat op is gegaan), probeert hij het fundament onder zijn regime van nieuwe stenen te voorzien. Die nieuwe stenen hebben voor een belangrijk deel een negatieve lading: er wordt nadrukkelijk gewezen op wat Rusland niet is: het Westen, decadent, losbandig en wegzinkend in zedeloosheid, daar staan wij ver boven, zoiets moeten wij in Rusland niet hebben. De machthebbers weten zich daarbij gesteund door de Russisch-Orthodoxe kerk. De homobeweging, net een beetje zichtbaar aan het worden, is vervolgens een voor de hand liggend doelwit.

Elders verklaring lijkt mij te kloppen, maar de wortels van de homohaat in Rusland gaan dieper.

Russen mogen graag klagen dat wij in het Westen Rusland niet begrijpen. Daarmee hebben ze een punt, maar omgekeerd is het onbegrip minstens zo groot. De gemiddelde Rus heeft geen idee van de manier waarop een Westerse samenleving functioneert. Wat zij van een afstand menen te zien is вседозволенность (vsjodozvolennost), wat zoveel betekent als: ongeremde vrijheid, waarbij ieder individu zijn eigen gang maar gaat zonder zich te bekommeren om de gevolgen voor medemens en maatschappij. Daarbij zien de Russen over het hoofd dat de individuele vrijheid hier zeker niet ongeremd is. Die vrijheid gaat gekoppeld aan een gevoel van verantwoordelijkheid. Tegenover rechten staan plichten, tegenover de individuele vrijheid staat een zeker gevoel van solidariteit.

Die koppeling (vrijheid-verantwoordelijkheid) is niet inherent aan de Russische samenleving. Dat maakt dat individuele vrijheid in de Russische belevingswereld al heel snel gelijkstaat aan vsjodozvolennost. En vsjodzovolennost, ongebreidelde vrijheid dus, is voor Russen een beangstigend fenomeen. Ongeremde vrijheid van het individu leidt in hun beleving – en daar zouden ze best eens gelijk in kunnen hebben - linea recta richting chaos. En daarmee zijn we aangekomen bij het sleutelbegrip voor wie iets van Rusland wil begrijpen: chaos. Of beter gezegd: de angst voor chaos. Wie de Russische geschiedenis een beetje kent, kan zich die angst goed voorstellen.

Die chaos moet buiten de deur blijven en het zuivere Rusland moet worden beschermd tegen de bedorven invloeden uit het vijandige Westen. Dat gecombineerde beeld raakt bij veel Russen een gevoelige snaar. De homo’s worden daarbij gezien als een zedenloze, vooruitgeschoven post van het Westen met z’n gevaarlijke vsjodozvolennost. Dat is het beeld waartegen de homobeweging in Rusland moet opboksen. Als dat beeld en die stemming van hogerhand worden aangemoedigd door uiterst intolerante uitspraken van volksvertegenwoordigers en achterlijke nieuwe wetten, dan heb je een tegenstander waar nauwelijks tegen te vechten valt.

Pet af en een diepe buiging voor Kirill Kaloegin, die in zijn eentje op het Paleisplein in Sint-Petersburg dat gevecht toch is aangegaan. Hij voerde zijn actie uit voor de deuren van de Hermitage. Een dag later vond in Amsterdam de Gay Pride plaats. Van het Amsterdamse filiaal van de Hermitage wapperde de regenboogvlag.

Hoe sprinter Usain Bolt Russisch leert - en de boel belazert

(Eerste publicatie: 31-7-2013)

Komende maand in Moskou: de wereldkampioenschappen atletiek. Dé ster van het evenement: het Jamaicaanse sprintfenomeen Usain Bolt.

Bolt en zijn sponsor Puma zijn niet vies van een beetje extra publiciteit. Zie bijvoorbeeld bovenstaand filmpje dat de wereld is ingestuurd. Bolt bereidt zich terdege voor op de strijd in Moskou, niet alleen op de atletiekbaan, maar ook in de kleedkamer! Hij leert Russische zinnetjes, en doet dat niet slecht.

My name is Usain -  Menja zavoet Usain.
Dat rekenen  we goed.

I’m from Jamaica – Ja miz Amajki.
Nou, vooruit.

My favorite colour is gold - Moi ljoebimy tsvet – zalatoj.
Goed zo!

Have the other guys crossed the line yet? …

En dan gebeurt er iets vreemds. Heel duidelijk horen we de Russin zeggen:

- Oni oezje peresjli finish?

En wat zegt Usain?!
- Oni oezje peresekli finisj?

Ja daag! We worden hier behoorlijk geflest door Puma en Usain.  Wat Usain zegt is ook goed, dat is een prima zin, maar hij herhaalt hier niet wat die Russin zegt! Dat is er gewoon later aan toegevoegd, in de studio of zo, buiten beeld, opgelezen vanaf een papiertje. En daarbij hebben die lui van Puma (en Usain zelf) even niet goed opgelet.

Tyson Gay, die het Bolt in Moskou op de 100 meter misschien nog een beetje moeilijk had kunnen maken, werd onlangs betrapt op doping. Wat Usain hier op dit filmpje flikt, is natuurlijk net zo erg.

Elizabeth Taylor in Moskou

(Eerste publicatie 26-7-2013)

Eddie Fisher en Elizabeth Taylo

Elizabeth Taylor begin jaren zestig op het Rode Plein, met naast zich zanger Eddie Fisher, echtgenoot nummer vier. Wat deden zij in Moskou? Wat was de reden van hun bezoek, welke plekken bezochten ze nog meer en met wie spraken zij zoal? 

Eerder verrichtte ik al enig speurwerk naar de avonturen van bokser Mohammed Ali in de USSR. Dat leverde aardige details op. (U leest dat hier nog eens na.) Bij mevrouw Taylor vielen die details een beetje tegen, al deed zich nog wel een incident voor met Gina Lollobrigida.

Het was de zomer van 1961 en beide actrices waren in Moskou voor het Tweede Moskouse Filmfestival. Het bezoek van mevrouw Taylor was geen idee van haarzelf, ze was naar Moskou afgereisd op nadrukkelijk verzoek van de Amerikaanse overheid. De betrekkingen met Moskou konden enige culturele massage kennelijk wel gebruiken.

De films van het festival werden vertoond in de gloednieuwe Rossija bisocoop, de opening vond plaats in het veel grotere Sportpaleis. Hier een kort verslag van de opening, waarbij de Nederlandse filmmaker Joris Ivens, die zeer goed lag bij de Sovjet-autoriteiten, ook prominent in beeld komt (vanaf 0.18), net na Gina Lollobridgida: [het filmpje is niet meer beschikbaar.]

Dame Taylor komt niet in beeld, want die arriveerde pas een paar dagen later. Hier komt zij aan op het vliegveld, waar ze wordt verwelkomd door actrice Tatjana Samojlova: 

Ik kwam Taylors verblijf in Moskou op het spoor door de wat raadselachtige foto hieronder links.

Er is een huisnummer te zien, maar waar het precies is? Heeft iemand enig idee? Op datzelfde adres is ongetwijfeld ook de foto rechts gemaakt. Rechts zit de actrice Selestina Jasimova, over wie ik verder niks heb gevonden. Links zit Anastasia Stevens, en over haar is me inmiddels wel een en ander bekend. Eigenlijk verdient zij een apart stukje. Anastasia Stevens was de eerste (en laatste?) Amerikaanse die in Moskou bij het Bolsjoj heeft gedanst. (Hier een Engels interview met haar uit 1962.)  

En dan moet ik het ook nog even hebben over dat incident tussen Elizabeth en Gina: bij een ontvangst in het Kremlin verschenen beide diva’s in dezelfde jurk van Dior! Natuurlijk werd dat voorval in de Amerikaanse showbizz-pers flink opgeblazen, Elizabeth en Gina zouden ‘not-amused’ zijn geweest. Mij lijkt het veel waarschijnlijker dat we hier te maken hebben met een mooie publiciteitsstunt van Dior.

Gina Lollobridgida mocht ook nog een zoen geven aan Joeri Gagarin, die een paar maanden eerder door de ruimte was gevlogen.

Over de Moskouse dagen van Elizabeth Taylor en Eddie Fisher las ik verder nog dat ze voor Amerikaanse militairen op de ambassade een duet in het Hebreeuws hebben gezongen.

(Dior en Moskou gaan overigens verder terug dan 1961, daar schreef ik hier over.) 

Japanse krijgsgevangenen in de USSR - de tekeningen van Kiuchi Nobuo - deel 2.

(Eerste pubicatie: 16-7-2013)

Russen die een beetje thuis zijn in de literatuur, denken bij het stadje Jelaboega aan Marina Tsvetajeva. De dichteres pleegde er in augustus 1941 zelfmoord.

Duitsers en Japanners die een beetje thuis zijn in de geschiedenis, denken bij het stadje Jelaboega, waar de Toima in de Kama stroomt, aan het kamp aldaar, waar duizenden van hun landgenoten tijdens en na de Tweede Wereldoorlog gevangen zaten.

Ik kwam Jelaboega weer eens tegen, toen ik wat meer wilde weten over het lot van de Japanse krijgsgevangenen in de USSR. Dit naar aanleiding van de tekeningen van Kiuchi Nabuo, een Japanse soldaat uit het Kwantun-leger, dat zich in augustus 1945 in Mantsjoerije overgaf aan het Rode Leger. Nabuo zat zelf niet in Jelaboega, of hooguit misschien voor korte tijd, op doortocht naar zijn eindbestemming in de Oekraïne. (Meer over hem en zijn tekeningen in deel 1.)

Kamp nummer 97 in Jelaboega herbergde tussen 1945 tot zijn sluiting in 1948 zo’n 10.000 Japanners. Op het totaal van zo’n 600.000 Japanse krijgsgevangenen is dat een bescheiden getal, maar de aantallen in de andere kampen zullen een stuk lager zijn geweest. In elk geval speelt Jelaboega een centrale rol bij het gedenken van het lot van de Japanners in de USSR. In 2000 richtte de Japanse regering in Jelaboega een monument op ter nagedachtenis aan alle Japanse krijgsgevangen die tussen 1945-1956 in de Sovjetunie overleden.

Op het monument staat: Gedenkteken voor de Japanners, gestorven op deze grond. Met gedachten aan de vrede ter nagedachtenis aan hen, die met de hoop gevestigd op een terugkeer naar het vaderland, gestorven zijn op deze grond in de Tweede Wereldoorlog in de jaren 1945-1956, is dit gedenkteken opgericht. 30 oktober 200 van de regering van Japan.

Er zaten vooral officieren in kamp 97, misschien dat ook dat de centrale rol van Jelaboega in de herdenkingen verklaart. Een bewaker herinnert zich: “Ze waren heel slim, hoogopgeleid en intelligent. De Duitse krijgsgevangenen werden heel streng bewaakt, daar stonden wachttorens, bij de Japanners was het minder streng.”

De Japanners werden – net als de Duitsers – gebruikt als goedkope werkkrachten. Deels moesten ze het kamp draaiende houden (er werd brandhout gekapt en voedsel verbouwd), deels werkten ze buiten het kamp: in de bouw, op fabrieken en in mijnen. Contacten met de lokale bevolking zorgden voor enige verlichting (er was ruilhandel) en in de memoires van de Japanners wordt steeds met veel sympathie over de Russen en Oekraïeners gesproken.

Kiuchi Nobuo heeft ook zijn terugkeer naar Japan getekend. Op de site die aan zijn tekeningen is gewijd, wordt niet duidelijk wanneer dat is geweest. De terugkeer van de Japanse krijgsgevangenen spreidde zich in elk geval uit over heel wat jaren, de laatste kwamen pas in 1956 weer thuis.

Hier deel 1.

(Hier schreef ik uitgebreider over Duitse krijgsgevangen.)