Viktor Stolyarov - Romance van koetsier Filitsian Apolinarevitsj

(Eerste publicatie: 8-10-2013)

Mijn dag is weer goed: Viktor Stolyarov heeft een nieuw lied de wereld ingestuurd. Zoals gebruikelijk heeft hij een bestaand gedicht genomen en er muziek bij geschreven. De woorden zijn van Michail Siper, die – ik kende hem niet – een uitgebreid repertoire op zijn naam blijkt te hebben staan. Sinds 1991 woont hij in Israël.

Onder het filmpje staat de tekst met een eenvoudige vertaling. (Opmerkingen zijn welkom, kаk всегда.) Helemaal onderaan staat mijn favoriete lied van Viktor Stolyarov. De tekst daarvan vindt u hier, nog zonder vertaling. Die vertaling komt er een keer, daar moet ik eens echt voor gaan zitten.

Meer muziek van Viktor Stolyarov? Zoek in dit blog op zijn naam zijn via het zoekvenstertje rechtsboven. (Ik heb de naam in mijn stukjes op verschillende manieren geschreven - 'Stoljarov' levert ook zoekresultaten op.)  

De beelden komen uit de film Биндюжник и король (De kruier en de koning). 

Романс кучера Филициана Аполинарьевича
Romance van koetsier Filitsian Apolinarevitsj.

Какое утро, просто гран шартрез!
Кузнечики без умолку стрекочут...
И я, мадамы, вмиг бы вас увез
Всех по домам, но лошади не хочут.

Wat een ochtend, gewoonweg Grande Chartreuse (?)
De sprinkhanen tjirpen zonder ophouden
En ik, dames, zou u zó hebben meegenomen
ieder naar haar huis, maar de paarden willu nie.

Какое утро нынче на дворе,
Какое небо, ну почти, как в Сочи!
И я, мадамы, мчался бы скорей,
Во весь опор, но лошади не хочут.

Wat een ochtend, vandaag voor de deur
Wat een hemel, bijna net als in Sotsji!
En ik, dames, zou er in volle galop
vandoor gaan, maar de paarden willu nie.

Таких кобыл не сыщешь ни фига,
И днем за ними я ходил и ночью,
И на бегах давным-давно бы я
Взял первый приз, но лошади не хочут.

Zulke merries vindt je mooi nergens,
en ik zorgde voor ze dag en nacht,
en op de renbaan had ik allang de eerste
prijs gewonnen, maar de paarden willu nie.

С питаньем (ох!) вопрос опять тяжел,
Овес же нынче дорожает очень.
Я б лошадей на уголь перевел,
На антрацит, но лошади не хочут.

Het voedsel (ach!) is weer een groot probleem,
de haver wordt tegenwoordig steeds maar duurder.
Ik had de paarden op kolen overgezet,
op antraciet, maar de paarden willu nie.

Я жил их жизнью и в конюшне спал -
Завистники пусть что хотят лопочут!
Два года я их к водке пручал,
Но я все пью, а лошади не хочут.

Ik leefde hun leven en sliep in de stal -
laat ze maar kletsen, allemaal afgunst!
Twee jaar heb ik ze wodka willen leren drinken
en ik blijf maar drinken, maar de paarden willu nie.

И пусть недолог лошадиный век,
Порою человечий век короче.
Для лошадей друг лучший - человек!
Вы поняли? А лошади не хочут.

En een paardenleven mag dan kort zijn,
een mensenleven is soms korter.
De beste vriend van de paarden is de mens!
Ú hebt dat begrepen?
Maar de paarden willu dat nie.

Viktor Stolyarov - Koridor:

Hulp uit Moskou. Hoe een probleempje in een vertaling van Galitsj op prachtige wijze wordt opgelost.

(Eerste publicatie: 6-9-2013)

Dit stukje is vermoedelijk, en bij wijze van uitzondering, alleen interessant voor wie Russisch spreekt. Wie die taal niet machtig is, mag even wat voor zichzelf gaan doen.   

Vorige week drukte ik hier de tekst plus vertaling af van een lied van Aleksandr Galitsj (1918-1977). Hij bezingt daarin Klim Petrovitsj, een alom gerespecteerd arbeider uit de provincie, die in Moskou verhaal gaat halen. Waarom krijgt zíjn fabriek nou nooit eens een onderscheiding? Het wordt Klim Petrovitsj uitgelegd: omdat die fabriek van jou prikkeldraad produceert. Koren op de molen van de vijandige Westerse radiostations, mochten die lucht krijgen van jouw onderscheiding! (De link ‘prikkeldraad-werkkamp’ behoeft tegenwoordig misschien enige uitleg – in de tijd van Galitsj begreep iedereen de zanger meteen.)

Verwoed, maar vergeefs, prijst arbeider Klim Petrovitsj zijn fabriek aan, onder andere met de woorden:

Мы же в счет восьмидесятого года / Выдаем свою продукцию людям!

Mijn Russisch is niet slecht, maar die eerste regel, daar kwam ik niet uit. Letterlijk staat er: Voor rekening van het tachtigste jaar leveren wij de mensen onze productie! En ik vertaalde:

Al sinds 1918 [? of: al 80 jaar?] / Leveren we de mensen onze productie!

“Al 80 jaar”, dan zou de fabriek al voor 1917 prikkeldraad hebben geproduceerd, dat leek me, voor een Sovjet-fabriek, geen reden voor een onderscheiding. Verhaspelde de brave Klim 1918 misschien? Ik aarzelde en had het sterke vermoeden dat ik hier iets miste.

En dat klopt. Wat ik miste, kreeg ik vandaag vanuit Moskou aangedragen door Ludo de Graaf. Hij heeft daar Russische les en had de bewuste tekst van Galitsj aan zijn docente voorgelegd. En die legde uit wat mij was ontgaan. 

De vijfjarenplannen! Fabrieken in de Sovjetunie kregen voor een periode van vijf jaar hun productiecijfers voorgeschreven. Die cijfers moesten ze halen, of liever nog: overtreffen. En nu was de prikkeldraadfabriek van onze Klim Petrovitsj zo geweldig productief, dat ze daar ergens in de vroege jaren zeventig al bezig waren met de productie van prikkeldraad voor 1980! De vertaling moet dus ongeveer zijn: Wij leveren de mensen onze productie van 1980.

Een en ander is een overtuigend bewijs dat voor een goede vertaling meer nodig is dan alleen een gedegen kennis van de onderhavige taal.

Dank Ludo, dank ook je docente. (Er zijn op dit blog nog tal van leuke teksten te vinden die je kan aandragen voor je Russisch les. Maar wees een beetje voorzichtig met de spreekkoren uit de voetbalstadions die ik her en der behandel.) 

(Ik kan het niet laten. Hier een stukje dat ik eerder schreef over een effectieve methode om het Russisch alfabet te leren. Maar, Ludo, dat blijft strikt tussen ons beiden, neem dat niet mee naar les!)

Over Aleksandr Galitsj, die in de jaren zeventig aan ons voorbijging - 2

(Eerste publicatie: 29-8-2013)

In mijn eerste stukje over dichter/bard Aleksandr Galitsj wees ik op de overeenkomst tussen Galitsj en onder meer de schrijver Vladimir Vojnovits. Beiden richtten hun satirische pijlen op de Sovjet-ideologie en alle Sovjet-functionarissen. De overeenkomst tussen beiden gaat verder: net als Vojnovitsj was ook Galitsj aanvankelijk een gerespecteerd lid van het officiële schrijversgilde.

Maakte Vojnovitsj eerst naam als schrijver van liedjes (onder meer over voetbal en kosmonauten), Galitsj begon het brave deel van zijn loopbaan als filmscenarioschrijver en werd daarmee in de tweede helft van de jaren vijftig succesvol. Gaandeweg kreeg hij ook naam als zanger van zijn eigen liedjes, maar dat ging volledig buiten de officiële kanalen om. Slechts één keer trad hij op in het openbaar, in 1968, op een festival in Akademgorodok bij Novosibirsk. Via kleine concerten in besloten kring en vooral de clandestiene verspreiding van teksten en opnames, was zijn reputatie toen al gevestigd – ook bij de autoriteiten.

Dat die niet gecharmeerd waren van Galitsj’ repertoire, kan niemand verbazen. Zie de liedjes  over de lotgevallen van Klim Petrovitsj in deel 1 en verderop in dit stukje. Een uitgave van een liederenbundel in het Westen maakte het er voor Galitsj in eigen land niet makkelijker op. Hij betaalde voor zijn satire met uitsluiting uit de Schrijversbond en de Filmbond, een publicatieverbod en tenslotte emigratie in 1974. Via Noorwegen en Duitsland belandde hij in Parijs. In 1977 kwam hij door een stroomstoot om het leven, toen hij aan het rommelen was met een tv-antenne.

Een nauwgezet beeld geven van Galitsj’ repertoire is nauwelijks mogelijk. Hij paste bestaande liedjes vaak aan en was slordig met schriftelijke versies. Reconstructies zijn vaak gebaseerd op opnames van huisconcerten, waarbij ook weer verschillende versies opduiken. Soms vroeg hij de aanwezigen een bepaald lied niet op te nemen, omdat hij er nog aan werkte.

Ook personages die in meerdere liedjes opdoken, konden veranderingen ondergaan. Zo was Klim Petrovitsj aanvankelijk een eenvoudige mijnwerker, in een later liedje veranderde dat en werd hij een gedecoreerd voorman van een fabriekshal. Die aangepaste biografie noopte Galtisj tot het herschrijven van het eerste lied over hem, dat ik – inclusief vertaling – in mijn eerste stukje afdrukte.

In het lied hieronder spant Klim Petrovitsj zich in om voor zijn fabriek een onderscheiding te krijgen. Al jaren leveren ze een prima product, dat ook in de rest van het socialistische kamp graag wordt gebruik. Klims inspanningen – hij gaat er helemaal voor naar Moskou – stuiten op een muur van onwil. Dat is te begrijpen: het kwaliteitsproduct dat zijn fabriek levert is prikkeldraad. Klims tijdgenoten begrepen natuurlijk meteen dat zijn fabriek vooral voor gevangenissen en kampen werkte.

О ТОМ, КАК КЛИМ ПЕТРОВИЧ ДОБИВАЛСЯ,
ЧТОБ ЕГО ЦЕХУ ПРИСВОИЛИ ЗВАНИЕ  "ЦЕХА КОММУНИСТИЧЕСКОГО ТРУДА", 
И НЕ ДОБИВШИСЬ ЭТОГО - ЗАПИЛ

(Over hoe Klim Petrovitsj z’n best deed om voor zijn fabriekshal de titel “Hal van communistisch arbeid” te krijgen en zich klem zoop toen dat niet lukte)

...Все смеются на бюро:
"Ты ж, как витязь -
И жилплощадь, и получка по-царски!"
Iedereen van het partijbureau lacht: “je leeft als een sprookjesprins,
Met een woning en salaris van een tsaar!” 

Ну, а я им:
"Извините, подвиньтесь!
Я ж за правду хлопочу, не за цацки!
Ik zeg ze: ho effe, mag ik effe!
Ik zet me in voor de waarheid,
Niet voor iets onbenulligs!

Как хотите - на доске ль, на бумаге ль,
Цельным цехом отмечайте, не лично.
Мы ж работаем на весь наш соцлагерь,
Мы ж продукцию даем на отлично!
Wat jullie willen: prijs de hele fabriekshal
Op het erebord of op papier – niet mij persoonlijk.
We werken toch voor het hele socialistische kamp,
We leveren materiaal van uitstekende kwaliteit!

И совсем мне,- говорю,- не до смеху,
Это чье ж,- говорю,- указанье,
Чтоб такому выдающемуся цеху
Не присваивать почетное званье?!"
En er valt helemaal niks te lachen, zeg ik,
Want wat is dat nou, zeg ik, voor richtlijn
Dat ze zo’n geweldige fabriekshal
Geen eretitel geven?!

А мне говорят,
(Все друзья говорят -
И Фрол. и Пахомов с Тонькою)
- "Никак,- говорят,- нельзя,- говорят -
Уж больно тут дело тонкое!"
Maar ze zeggen me
(Alle vrienden zeggen het –
Frol. [?] en Pachomov en Tonka)
Dat kan, zeggen ze absoluut niet, zeggen ze.
Want dat ligt behoorlijk gevoelig!”

А я говорю (матком говорю!),
Пойду, - говорю,- в обком,- говорю!
А в обкоме мне все то же:
- Не суйся!
Не долдонь, как пономарь, поминанье.
En ik zeg (met een paar vloeken zeg ik),
Ik ga naar het provinciale partijbureau, zeg ik!
En op dat bureau zeggen ze me ook weer hetzelfde:
- Laat het rusten!
Je lijkt wel een zendeling, met je eeuwige gezever.

Ты ж партейный человек, а не зюзя,
Должен, все ж таки, иметь пониманье!
Мало, что ли, пресса ихняя треплет
Все, что делается в нашенском доме?
Je bent toch partijlid, en toch niet bezopen?
Dan moet je dat toch kunnen begrijpen!
Kletst die pers van hun [de Westerse media] al niet genoeg
Over alles wat er bij ons in huis gebeurt?

Скажешь - дремлет Пентагон?
Нет, не дремлет!
Он не дремлет, мать его, он на стреме!
Denk je soms dat het Pentagon slaapt?
Nee, die slapen niet!
Die slapen niet, die staan nondeju op de uitkijk!

Как завелся я тут с пол-оборота:
- Так и будем сачковать?!Так и будем?!!
Toen had ik het opeens helemaal gehad:
Blijven we zo lummelen dan?!
Lummelen we zo maar door?!

Мы же в счет восьмидесятого года
Выдаем свою продукцию людям!
А мне говорят:
- Ты чего,- говорят,-
Орешь, как пастух на выпасе?!
Al sinds 1918 [? of: al 80 jaar?] leveren we  
De mensen onze productie!  *)
En mij zeggen ze:
Wat sta je nou te schreeuwen
Als een herder in de wei?!

Давай,- говорят,- молчи,- говорят,
Сиди,- говорят,- и не рыпайся!
А я говорю, в тоске говорю:
- Продолжим наш спор в Москве,- говорю!
Hou liever je mond, zeggen ze,
Zit stil, zeggen ze, en hou je gedeisd!
En ik zeg, verdrietig zeg ik:
We zetten ons gesprek voort in Moskou, zeg ik!

...Проживаюсь я в Москве, как собака.
Отсылает референт к референту:
- Ты и прав,- говорят,- но, однако,
Не подходит это дело к моменту.
… In Moskou vergaat het me als een hond.
De ene referent stuurt me naar de andere referent.
- Je hebt wel gelijk, zeggen ze, maar
Het is nu niet het juiste moment.

Ну, а вздумается вашему цеху,
Скажем - встать на юбелейную вахту?
Представляешь сам, какую оценку
Би-Би-Си дадут подобному факту?!
Stel dat jullie fabriek het in z’n hoofd haalt
Om bij een jubileum als erewacht te gaan staan.
Enig idee hoe de BBC een dergelijk feit
Zou beoordelen?

Ну, потом - про ордена, про жилплощадь,
А прощщаясь, говорят на прощанье:
- Было б в мире положенье попроще,
Мы б охотно вам присвоили званье.
Daarna hadden ze het nog over medailles, woonruimte.
Bij het afscheid zeiden ze ter afscheid,
We zouden jullie best een eretitel willen toekennen.

А так,- говорят,- ну, ты прав,- говорят,-
И продукция ваша лучшая!
Но все ж,- говоря,- не  д р а п ,- говорят,-
А проволока колючая!..
Want, zeggen ze, je hebt best gelijk.
En jullie product is het beste!
Maar het is natuurlijk, zeggen ze, geen textiel,
Zeggen ze, - maar prikkeldraad!

- Ну, что ж,- говорю,
- Отбой!- говорю.
- Пойду,- говорю,-
В запой,- говорю!

- Goed dan, zeg ik
de mazzel! Zeg ik
- Ik ga, zeg ik,
Me klem zuipen. 

Взял - и запил. 
En hup, ik zoop me klem.

Hier deel 1.

*) En verhelderende aanvulling uit Moskou op deze regel vindt u hier.

Aleksandr Galitsj, die in de jaren zeventig aan ons voorbijging - 1

(Eerste publicatie: 23-8-2013) 

In het boek Личный архив (Persoonlijk archief) van de onvolprezen Benedikt Sarnov las ik een hoofdstuk over zanger/dichter Aleksandr Galitsj (1918-1977) en ik vroeg me af: waarom was zijn repertoire nagenoeg onbekend bij ons, studenten Russisch, in de tweede helft van de jaren zeventig?

Boelat Okoedzjava, Vladimir Vysotski, daar hadden we elpees van. Ik zong tijdens de afwas mee met cassettes: Женщина плачет: муж ушел к другой. Ее утешают, а шарик летит. De betekenis was je niet altijd duidelijk (а шарик летит … hoezo dan?), maar de lol dat je een Russisch liedje kon meezingen was daar niet minder om. 

Eén oorzaak van ons gebrek aan kennis, was uiteraard dat er geen officiële opnamen van Galitsj bestonden. Maar er was nog een reden. In het boek van Sarnov stonden wat coupletten. Daaruit werd meteen duidelijk: Galitsj stond indertijd te ver van ons vandaan. Was Okoedzjava voor ons, studenten met nog maar weinig kennis van Rusland en de Sovjetunie, soms al lastig te begrijpen, Galitsj kwam helemaal van een andere planeet. Terwijl juist zijn liedjes, indien uitgelegd, ons veel over die andere planeet (de Sovjetunie) duidelijk hadden kunnen maken.

Het lied waar Sarnov uit citeert, heet: О том, как Клим Петрович выступал на митинге в защиту мира. (Over hoe Klim Petrovitsj optrad tijdens een meeting voor de vrede - de tekst plus losse vertaling volgen onderaan).

Twee namen komen onmiddellijk bovendrijven: Zosjtsjenko en Vojnovitsj. Beiden hebben dezelfde droge ironie als Galitsj. Met Vojnovitsj heeft Galitsj dan nog gemeen, dat ook hij zich richtte tegen de officiële Sovjet-leer en wat daar aan loze bombast aan vastzat – en dat was heel wat. De ironie van Vojnovitsj is scherper (bij hem is het sarcasme nooit ver weg), maar Galitsj is in zijn woorden niet minder recht door zee. Zijn boodschap aan alle overheidsfunctionarissen, dienaren van die holle Sovjet-ideologie: jullie zijn een stelletje non-valeurs en mij neem je niet in de maling.

In mijn volgende stukje wat meer over het leven van Galitsj en ook over de verdere lotgevallen van Klim Petrovitsj.  

Over hoe Klim Petrovitsj optrad tijdens een meeting voor de vrede.

У жене моей спросите, у Даши,
У сестре ее спросите, у Клавки,
Ну, ни капельки я не был поддавши,
Разве только что - маленько - с поправки!

Vraag het m’n vrouw, Dasja
Vraag het haar zus, Klavka
Ik was voor geen druppel aangeschoten
Hooguit had ik er eentje genomen omdat ik weer beter was…

Я культурно проводил воскресенье,
Я помылся и попарился в баньке,
А к обеду, как сошлась моя семья,
Начались у нас подначки да байки!

Ik had de zondag beschaafd doorgebracht
Ik had me gewassen en zitten zweten in de banja
Toen ons gezin zich voor het eten verzameld had
Begonnen onze plagerijtjes en verhalen

Только принял я грамм сто, для почина
(Ну, не более, чем сто, чтоб я помер!),
Вижу - к дому подъезжает машина,
И гляжу - на ней обкомовский номер!

Had ik net een borrel op, om te beginnen
(Eentje maar, ik zweer het op m’n graf)
Komt er een auto op het huis aangereden
En ik zie: een nummerbord van het partijcomité!

Ну, я на крылечко - мол, что за гость,
Кого привезли, не чеха ли?!
А там - порученец, чернильный гвоздь,
"Сидай, - говорит,- поехали!"

Ik het bordes op: wat is dat voor gast
Wie hebben ze gebracht, een Tsjech soms?
En de boodschapper, een pennelikker:
Stap in, zegt ‘ie, we gaan!

Ну, ежели зовут меня,
То - майна-вира!
В ДК идет заутреня
В защиту мира!
И Первый там, и прочие - из области.

Nou, als ze me roepen
Dan gaan de trossen los!
Een ochtenddienst in het Cultuurhuis
Voor de vrede!
De Eerste [Secretaris] is er ook
En de de rest uit de provincie

Ну, сажусь я порученцу на ноги,
Он - листок мне,
Я и тут не перечу.
"Ознакомься,- говорит,- по дороге
Со своею выдающейся речью!"

Ik zit bij de pennelikker op schoot
Hij geeft me een stuk papier
Ook nu ga ik niet tegen hem in
“Lees je prachtige toespraak
onderweg maar door”, zegt ‘ie.

Ладно - мыслю - набивай себе цену,
Я ж в зачтениях мастак, слава Богу!
Приезжаем, прохожу я на сцену,
И сажусь со всей культурностью сбоку.

Ik denk: best, doet m’n reputatie goed,
Ik ben ik een kei in voorlezen, God zij dank!
We komen aan, ik ga het toneel op
Met al mijn beschaafdheid zet ik me aan de zijkant.

Вот моргает мне, гляжу, председатель:
Мол, скажи свое рабочее слово!
Выхожу я,
И не дробно, как дятел,
А неспешно говорю и сурово:

Ik zie dat de voorzitter me een knipoog geeft:
Laat het woord van de arbeider klinken!
Ik loop naar voren
En niet trillend als een specht
Maar kalm praat ik en streng:

"Израильская,- говорю,- военщина
Известна всему свету!
Как мать, - говорю,- и как женщина
Требую их к ответу!

“De Israëlische oorlogsmachine, zeg ik,
Kent de hele wereld!
Als moeder, zeg ik, als vrouw,
Roep ik hen ter verantwoording!

Который год я вдовая,
Все счастье - мимо,
Но я стоять готовая
За дело мира!
Как мать вам заявляю и как женщина!.."

Al zo veel jaar ben ik weduwe
Alle geluk gaat aan me voorbij
Maar ik ben bereid
om de zaak van de vrede te verdedigen!
Dat verklaar ik hier, als moeder en als vrouw! …”

Тут отвисла у меня, прямо, челюсть,
Ведь бывают же такие промашки! -
Этот сучий сын, пижон-порученец
Перепутал в суматохе бумажки!

Toen viel mijn mond gewoon open
Wat een blunder, zeg!
Die lamzak, die uitslover van een pennelikker
Heeft in de drukte de papiertjes verwisseld!

И не знаю - продолжать или кончить,
В зале, вроде, ни смешочков, ни вою...
Первый тоже, вижу, рожи не корчит,
А кивает мне своей головою!

En ik weet niet – ga ik door of rond ik af,
In de zaal klinken geen lachjes, geen geloei
De Eerste vertrekt ook geen spier, zie ik
En knikt me toe met z’n hoofd!

Ну, и дал я тут галопом - по фразам,
(Слава Богу, завсегда все и то же!)
А как кончил -
Все захлопали разом,
Первый тоже - лично - сдвинул ладоши.

Dus ik in galop langs de zinnen
(God zij dank, altijd en overal hetzelfde)
En toen ik klaar was
Begon iedereen te klappen
De Eerste bewoog zijn handjes ook - in eigen persoon.

Опосля зазвал в свою вотчину
И сказал при всем окружении:
"Хорошо, брат, ты им дал, по-рабочему!
Очень верно осветил положение!"...

Вот такая история!

Daarna riep hij me bij zich in zijn domein
En zei, met zijn hele entourage erbij:
“Je hebt ze er goed van langs gegeven, als een arbeider!
Je hebt de toestand correct belicht.”

Zo is het gebeurd!

Hier deel 2.

Voor docent en leerling Russisch: aanstekelijk en zeer aanschouwelijk lesmateriaal.

(Eerste publicatie: 7-7-2013)

Docenten en cursisten Russisch! Wat is het alweer lang geleden dat wij elkaar troffen. Meer dan een half jaar, toen met boeiend lesmateriaal over de fraaie compactheid van het Russisch. Dat was naar aanleiding van irritante filevorming op de Moskouse binnenplaatsen, weet u nog? [Helaas, dit linkje doet het niet meer]

Nu gaan we een liedje zingen. Ik had vroeger een leraar Frans, de heer Steehouwer, die gebruikte chansons om ons nieuwe woordjes bij te brengen en liefde voor de Franse cultuur. Paris s’éveille van Jacques Dutronc – ik zie het klaslokaal weer voor me. Maar zet u les chansons Françaises nu even uit uw hoofd. Daar gaan we:

Dit kleurrijke ensemble heet Leningrad, de zanger is Sergej Sjnoerov  - niet van onbesproken gedrag. De zangeres heet Alisa Boermistrova. Die zit pas sinds kort bij de band, of zij van onbesproken gedrag is, weet ik niet.

Deze les is bedoeld voor beginners. Het lied heet Ryba (Vis) – en heel veel ingewikkelder wordt het niet. Simpel dus, maar uiterst effectief. Wie na één keer luisteren het woord ryba nog niet in zijn hoofd heeft zitten, kan de klas maar beter verlaten. Aardig is natuurlijk ook, dat dit lied een zekere nieuwsgierigheid opwekt. Wie wil er na dit filmpje nu niet naar Rusland! Dat was bij Jacques Dutronc duidelijk minder. (Waarbij ter verdediging van meneer Steehouwer dient te worden opgemerkt dat hij natuurlijk ook niet van die leuke clipjes kon laten zien).

РЫБА

Ловил я много разных рыбок,
Я знаю клёвые места.
Где море девичьих улыбок,
Поймать чего-то как с куста.

Но только ты, рыба моей мечты!
Только ты рыба моей мечты!

Когда клюёт, тогда полсотни
Могу я за ночь натаскать.
От Ленинградки и до Капотни
Гуляют стаи всяких Тань и Кать.

Но только ты, рыба моей мечты!
Только ты рыба моей мечты!

Ловил я много, ловил я часто,
Пираний тоже я ловил.
А как-то раз с огромной пастью
Попался прямо крокодил.

Но только ты, рыба моей мечты!
Только ты рыба моей мечты!

"Along the embankments of the Neva, men on ski’s silently passed." Truman Capote in de USSR.

(Eerste publicatie: 18-4-2013)

Eind december 1955 maakt een bont Amerikaans gezelschap zich in West-Berlijn op voor een treinreis naar Leningrad: “Fifty eight actors, seven backstage personnel, two conductors, assorted wives and office workers, six children and their schoolteacher, three journalists, two dogs and one psychiatrist”. Samen vormen zij de eerste Amerikaanse theatergroep die een bezoek brengt aan de USSR. In Leningrad staan enkele voorstellingen van de opera Porgy and Bess op het programma. In het gezelschap bevindt zich de schrijver Truman Capote, dan wel al bekend, maar nog niet op het toppunt van zijn roem. Capote produceert een reisverslag voor The New Yorker, later uitgebracht als een 182 pagina’s tellend boek, getiteld: The muses are heard. 

Ik ontdekte The muses are heard pas zeer recent (zie een eerder stukje hier), wat eigenaardig is, want het is één van de leukste Russische reisverslagen die er zijn. Met een scherpe blik kijkt Capote niet alleen in Leningrad om zich heen, hij observeert ook de Amerikanen en beschrijft met bijna satanisch genoegen de botsing van twee culturen die volkomen vreemd voor elkaar zijn.

Na een lange treinreis arriveert de troep in Leningrad. Volgens een van de meegereisde journalisten worden de artiesten op het station met applaus begroet en kan de politie de menigte met moeite in bedwang houden. Capote acht in zíjn verslag enige nuancering op zijn plaats. Het betrof hier een ontvangstcomité van zo’n honderd vooraanstaande theatermensen, “who had been organized to meet the train. Remarkebly, none of them had known in advance that Porgy and Bess had a Negro cast, and before the committee could rearrange their bewildered faces into expresions of positive welcome, the company was halfway out of the station.”

Er zijn dan nog vijf dagen voor de première en Capote heeft alle tijd om winters Leningrad te verkennen. Het levert fraaie schetsen op – met mijn excuses voor de lange citaten. “Now and then … horse-drawn sleds slithered across the snowy pavement. Along the embankments of the Neva, men on ski’s silently passed, and mothers aired their babies, dragging them in small sleds. Everywhere, like darting blackbirds, black-furred school children ice-skated on the sidewalks. Two of these children stopped to inspect us.” Wanneer Capote, gevolgd door de kinderen, verdwaalt, wordt hij door een houthakker, een vioolspeler én beide kinderen teruggeleid naar hotel Astoria.

Voor de furore die secretaresse Miss Ryan (“a tall striking blond, wearing a low strapless dress that hugged her curves cleverly”) veroorzaakt bij een balletvoorstelling, verwijs ik u graag naar mijn eerder genoemd stukje. Hier voeg ik nog de reactie toe van één van de Amerikanen tijdens de pauze: “See, now you know how Marilyn Monroe feels. Would she be a wow here! She ought to get a visa. I’m going to tell her.”

Een schemerig dranklokaal met dronkaards, de schaars gevulde winkels, en de zwarte markt, ook toen al: “ ‘Sell. Anyone will buy. If it can be done discreetly. I am here in the hotel, Room 520. Tell your friends to bring me Shoes, stockings, things for close to the skin. Anything’, she said, digging her nails into my sleeve.”

Voor de voorstelling van Porgy and Bess zijn uiteindelijk nog maar een paar pagina’s over. (De treinreis van Berlijn naar Leningrad beslaat 83 bladzijden). Het publiek lijkt in verwarring door het nogal wilde spektakel, de lokale pers is welwillend, Amerikaanse kranten maken melding van een overweldigend succes. Capote loopt na afloop op straat achter twee mannen en een jonge vrouw. “Their voices reverberated down the shadowed, snow-silent streets. They were all talking at once, an exhilirated babble now and again mixed with humming: the strawberry street cry, a phrase of ‘Summertime’.”

Een kostelijk boek. (Wie zegt er tegenwoordig nog kostelijk?)

En o ja, de psychiater uit de eerste alinea ging op het laatste moment niet mee.

In de USSR ging het weerbericht op de tv ook een beetje over Manchester et Liverpool. Met dank aan Marie Laforêt.

(Eerste publicatie:  2-4-2013)

Marie Laforêt

Marie Laforêt zingt hieronder over Manchester et Liverpool. Ik trof haar aan op een weblog, gewijd aan de USSR. Dat had me meteen op het juiste spoor moeten zetten. Boven het liedje op het blog stond ook nog, in het Russisch: -6 graden, bewolkt, af en toe sneeuw ….  Maar ook dat blies de mist niet weg. Een lange ochtend liep ik maar te piekeren: waar ken ik dat liedje nou van?!

Was het een cover van iets Engels? Marianne Faithfull misschien? Sandy Shaw? Iets wat ooit eens een week of wat gedraaid was op Radio Veronica en sindsdien ergens in mijn hoofd was blijven liggen, onder een steeds dikkere laag stof?

Toen viel het kwartje. Of eigenlijk de regenbui. Of de sneeuwvlok.

Ik ben nogal sentimenteel aangelegd, maar dat ik zelfs tranen in mijn ogen zou krijgen bij het weerbericht van de Sovjet-tv, nee, dat had ik nooit kunnen bevroeden. Daar keek je naar en dan zag je al die steden voorbijkomen van dat uitgestrekte land – dat niet meer bestaat. -5 in Leningrad, +15 in Alma Ata. Tallin, Tasjkent, Odessa, Voronezj … Was je in één van die steden geweest, dan herkende je het plaatje.

Het Franse origineel van Marie Laforêt verscheen in 1966 op een EP. De melodie is van Andre Popp, de tekst van Eddy Marnay. Vanaf 1968 kregen miljoenen tv-kijkers in de Sovjetunie het te horen in een bewerking van Franck Pourcel. Als achtergrond van het weerbericht werd het gebruikt tot februari 1981, en opnieuw een jaar lang vanaf de zomer van 1990. 

Waarom kozen ze in Moskou voor die Franse melodie? Ik heb daar een theorietje over. In 1967 bracht Marie Laforêt het liedje Ivan, Boris et moi uit. Dat vonden ze bij de Russische tv zo aardig, dat ze ook naar andere liedjes van haar gingen luisteren. En net rond die tijd moest er een muziekje komen voor het weerbericht…  

(De mannelijke ‘dansers’ hier zijn Jean Yanne, Sacha Distel en Serge Gainsbourg.)

In de Sovjetunie werd de melodie van Manchester et Liverpool ook bekend mét tekst, maar dan een Russische, geschreven door Robert Rozjdestvenski. Hier een variant met Lev Lesjtsjenko en Aljona Sviridova als, jawel, nieuwslezers:

Je kan de muziek ook onder bewegende beelden uit de Sovjetunie zetten. Dan krijgt het iets lachwekkends, vooral als die beelden stammen uit een tijd het origineel nog helemaal niet bestond.

div class="MsoNormal">

Russische volksdeun op een 'Amerikaans' instrument

(Eerste pubicatie: 30-1-2013)

Kent u het lied Черный ворон (Tsjorny voron/Zwarte raaf)? Het is een van de bekendste Russische volksliedjes en – vergeeft u mij - ik vind het helemaal niks. Door de jaren heen heb ik het in tal van uitvoeringen voorbij horen komen, niet één bleef er hangen. Of juist wel, maar dan als zo’n irritant deuntje wat je niet uit je hoofd krijgt.

Toen kwam ik bovenstaande uitvoering tegen. Het duurde even voordat ik doorhad waar ik naar zat te luisteren … Tsjorny voron! En ik vond en vind het prachtig. Het wordt gespeeld door de Russische muzikant Andrej Sjepeljov. (Hij maakt deel uit van het collectief Grassmejster.)

Eigenaardig, dat zo’n oer-Russisch deuntje op zo’n Amerikaans instrument mij opeens wel bevalt. Het instrument is een dobro. Dat klinkt – ik bedoel de naam, niet het instrument - nogal Slavisch. En dat blijkt te kloppen. Dobro staat voor Dopyera Brothers, Slowaakse immigranten in de VS, die het instrument ontwikkelden. En dobro staat in Slavische talen ook voor goed. Helemaal Amerikaans is die dobro dus niet. 

(Ik maak mij er met dit luchtig stukje een beetje vanaf. Ik word nogal in beslag genomen door een aankomend verblijf elders, waar aardig wat voorbereidend leeswerk aan vastzit. Ik kom daardoor nog even niet toe aan een korte serie die in de pen zit: over het bezoek in 1947 van John Steinbeck en Robert Capa aan de Sovjetunie. Dat resulteerde in het nogal eigenaardige boek A Russian Journal. Hoe de twee Amerikanen een fraai rad voor de ogen gedraai werd, dat leest u hier over een week of twee.)   

Slaap kindje slaap – als Russisch tekenfilmpje

(Eerste publicatie: 6-1-2013)

Ruim twee jaar geleden schreef ik een stukje over Liza Skvortsova, maakster van tekenfilms. Liza werkt onder meer aan een omvangrijk project, waarbij onder haar leiding slaapliedjes uit heel de wereld in alleraardigste animatiefilmpjes worden gegoten. Een Amerikaans slaapliedje, een Turks, Tataars, uit Cambodja, Japan … En ja, ook uit Nederland.

Van veel liedjes was toen al een filmpje beschikbaar, van het Nederlandse slaapliedje vond ik alleen bovenstaande afbeelding. Een titel ontbrak, welk liedje zou dat dan zijn, vroeg ik mij af. Een lezeres suggereerde, heel logisch: Slaap kindje slaap … Ik antwoordde daarop, ook niet onlogisch: “Ja, dat dacht ik eerst ook. Maar dit schaap kijkt nogal ontstemd naar de figuur links op de grond. Dat duidt op ontwikkelingen die ik mij uit de tekst van Slaap kindje slaap niet kan herinneren”…

Inmiddels is het filmpje beschikbaar en wat blijkt. Mijn lezeres en ik, we hadden beiden gelijk. Het betreft hier inderdaad Slaap kindje slaap en inderdaad neemt het verhaaltje in de Russische getekende versie een onverwachte wending! Dat schaap blijkt het liedje (in gefloten uitvoering) niet erg te waarderen, pakt er een heuse windmolen bij en … Maar kijkt u vooral zelf. (Het liedje begint op 1.09.)

De fluiter die we horen is – u had ‘m misschien herkend - niemand minder dan onze drievoudig wereldkampioen kunstfluiten Geert Chatrou. 

En hier hebben we, ik doe maar een greep, Kroatië. Douze points, wat mij betreft.

Zoek bij YouUube op Колыбельные мира en u vindt er nog veel meer.