Isinbajeva: “Het is ieders eigen keuze. Ieder het zijne”. Het misverstand tussen Rusland en het Westen over ‘homopropaganda’. Hoe een superster uitgroeit tot kop van jut.

(Eerste publicatie: 18-8-2013)

Jelena Isinbajeva

In onhandige, maar niet mis te verstane woorden sprak Jelena Isinbajeva afgelopen week haar steun uit voor de wet die in Rusland ‘homopropaganda’ verbiedt. De polsstokhoogspringster werd er in Rusland alleen maar populairder mee, in het Westen verspeelde ze veel respect.

Zelden heb ik een misverstand en wederzijds onbegrip zo duidelijk gestalte zien krijgen als in die anderhalve minuut dat Isinbajeva aan het woord was en in de storm aan reacties die daar (in het Westen) op volgde. Een dag later kwam de Russische superster met een verklaring: ze was verkeerd begrepen. Daar heeft ze, deels, gelijk in. Het omgekeerde is echter ook het geval: Jelena, jij hebt ‘ons’ verkeerd begrepen.

Eerst nog maar even Jelena: [Het filmpje is inmiddels alleen nog te zien op YouTube.) 

Met haar uitspraken reageerde ze op de bescheiden actie van twee Zweedse atleten, die bij de WK atletiek in Moskou hun nagels in regenboogkleuren hadden gelakt. Ze betuigden daarmee steun aan de Russische homogemeenschap. Jelena: “If we will allow, you know, to promote, you know, and do all this stuff on the street, we are very affraid about our nations.” Kernwoorden: to promote all this stuff. Dáár hebben we het misverstand en wederzijds onbegrip.   

Aan de basis van alle ophef ligt de nieuwe, vaag geformuleerde Russische wet, die propaganda voor “niet-traditionele seksuele relaties” onder minderjarigen verbiedt. In het Westen leidde de wet tot talloze protesten, omdat ze – terecht - wordt  uitgelegd als anti-homo. De conclusie die veel Russen vervolgens uit die protesten trekken: jullie in het Westen zijn tegen een wet die propaganda voor niet-traditionele seksuele relaties verbiedt, dus jullie zijn vóór die propaganda.

Zo legt Isinbajeva het protest ook uit van de Zweedse atleten: de gekleurde nagels zijn voor haar propaganda voor niet-traditionele relaties (“If we will allow to promote all this stuff”). Wie is opgegroeid in het Westen ziet in die nagels niet meer dan een steunbetuiging aan een minderheid in Rusland die steeds verder in het nauw wordt gebracht en, indirect, als een oproep aan de Russische overheid om een basaal mensenrecht te respecteren. Hoezo propaganda voor homosexuele relaties?

Ik wijs nog even op een belangrijk een zinnetje van Jelena dat ondergesneeuwd is geraakt (vanaf 1.10): “We are not, of course, against about every choice of every single person. So it’s theirs life, it’s theirs choice, its theirs feelings.” Dat sluit naadloos aan bij wat Isinbajeva in 2011 in een interview met de BBC in het Russisch zei: ”Het is ieders eigen keuze, je kan dat niet verbieden of toestaan. Als iemand zich prettig voelt bij deze of gene, dan wens ik ze vrede, liefde en harmonie toe. … Tegenwoordig is dat absoluut normaal. Ieder het zijne, zoals dat heet.”

Dáár zijn we het dan tenminste over eens.

Jelena staat met haar opvattingen veel dichter bij de protesterende partijen in het Westen dan iedereen en ook zijzelf in de gaten heeft. Maar of, bij alle ophef, het wederzijds onbegrip nog uit de wereld te helpen is …  

Nee, dat gaat nog wat worden, straks in Sotsji. De Olympische Winterspelen gaan benut worden als een platform voor steunbetuigingen aan de homogemeenschap in Rusland. Door de Russen zullen die steunbetuigingen worden gezien als homopropaganda en worden bekeken met onbegrip en afkeer. De groeiende kloof tussen Rusland en het Westen zal in Sotsji niet worden overbrugd.

Waar komt die homohaat in Rusland toch vandaan? Het dappere gevecht van Kirill Kaloegin op het paleisplein in Sint-Petersburg.

(Eerste publicatie: 4-8-2013)

Je moet maar durven. In al je kwetsbaarheid met zo’n vlag op 2 augustus op het Paleisplein in Sint-Petersburg gaan staan. 2 augustus is niet zo maar een datum. Dan is het in Rusland Den Desantnikov, de Dag van de Luchtlandingstroepen, waarop uiterst vervelende types, die erg trots zijn op Rusland en zichzelf, letterlijk de straten onveilig maken.

De broze jongeman heet Kirill Kaloegin. Op zijn vlag staat: DIT IS PROPAGANDA VOOR TOLERANTIE, een verwijzing naar de onlangs aangenomen wet die ‘propaganda’ voor homofilie verbiedt. De oproep tot tolerantie was niet aan de luchtlandingstroepen besteed.

(Voor meer foto’s en een filmpje klikt u hier.)

Kirill had zo te zien voor media-aandacht gezorgd. Heel verstandig. Hij wordt ontzet (en afgevoerd) door de politie, die hulp krijgt van de oproerpolitie, aanwezig in het centrum vanwege die ongure troepen. Waren er geen journalisten aanwezig geweest, dan weet ik nog zo net niet of de politie ook zo snel had ingegrepen.  

Wat is de achtergrond van de homohaat die in Rusland de kop heeft opgestoken? De abjecte machocultuur die de paratroepen vertegenwoordigen, is maar een klein deel van het verhaal.

Nadat homofilie in 1993 uit het Wetboek van Strafrecht was geschrapt, was het jarenlang nauwelijks een issue. Er kwamen gay-clubs en homo’s werden wat zichtbaarder, al bleef de mate van acceptatie uiterst bescheiden. Mirjam Elder, tot voor kort Rusland-correspondent van The Guardian, vertelt in een helder artikel waarom het volgens haar dan toch weer zo erg mis aan het gaan is.

Rusland, in de persoon van president Poetin, is op zoek naar een ideologie, schrijft Elder. Geschrokken van de toenemende onvrede over zijn beleid (denk aan de goed opgeleide middenklasse die de straat op is gegaan), probeert hij het fundament onder zijn regime van nieuwe stenen te voorzien. Die nieuwe stenen hebben voor een belangrijk deel een negatieve lading: er wordt nadrukkelijk gewezen op wat Rusland niet is: het Westen, decadent, losbandig en wegzinkend in zedeloosheid, daar staan wij ver boven, zoiets moeten wij in Rusland niet hebben. De machthebbers weten zich daarbij gesteund door de Russisch-Orthodoxe kerk. De homobeweging, net een beetje zichtbaar aan het worden, is vervolgens een voor de hand liggend doelwit.

Elders verklaring lijkt mij te kloppen, maar de wortels van de homohaat in Rusland gaan dieper.

Russen mogen graag klagen dat wij in het Westen Rusland niet begrijpen. Daarmee hebben ze een punt, maar omgekeerd is het onbegrip minstens zo groot. De gemiddelde Rus heeft geen idee van de manier waarop een Westerse samenleving functioneert. Wat zij van een afstand menen te zien is вседозволенность (vsjodozvolennost), wat zoveel betekent als: ongeremde vrijheid, waarbij ieder individu zijn eigen gang maar gaat zonder zich te bekommeren om de gevolgen voor medemens en maatschappij. Daarbij zien de Russen over het hoofd dat de individuele vrijheid hier zeker niet ongeremd is. Die vrijheid gaat gekoppeld aan een gevoel van verantwoordelijkheid. Tegenover rechten staan plichten, tegenover de individuele vrijheid staat een zeker gevoel van solidariteit.

Die koppeling (vrijheid-verantwoordelijkheid) is niet inherent aan de Russische samenleving. Dat maakt dat individuele vrijheid in de Russische belevingswereld al heel snel gelijkstaat aan vsjodozvolennost. En vsjodzovolennost, ongebreidelde vrijheid dus, is voor Russen een beangstigend fenomeen. Ongeremde vrijheid van het individu leidt in hun beleving – en daar zouden ze best eens gelijk in kunnen hebben - linea recta richting chaos. En daarmee zijn we aangekomen bij het sleutelbegrip voor wie iets van Rusland wil begrijpen: chaos. Of beter gezegd: de angst voor chaos. Wie de Russische geschiedenis een beetje kent, kan zich die angst goed voorstellen.

Die chaos moet buiten de deur blijven en het zuivere Rusland moet worden beschermd tegen de bedorven invloeden uit het vijandige Westen. Dat gecombineerde beeld raakt bij veel Russen een gevoelige snaar. De homo’s worden daarbij gezien als een zedenloze, vooruitgeschoven post van het Westen met z’n gevaarlijke vsjodozvolennost. Dat is het beeld waartegen de homobeweging in Rusland moet opboksen. Als dat beeld en die stemming van hogerhand worden aangemoedigd door uiterst intolerante uitspraken van volksvertegenwoordigers en achterlijke nieuwe wetten, dan heb je een tegenstander waar nauwelijks tegen te vechten valt.

Pet af en een diepe buiging voor Kirill Kaloegin, die in zijn eentje op het Paleisplein in Sint-Petersburg dat gevecht toch is aangegaan. Hij voerde zijn actie uit voor de deuren van de Hermitage. Een dag later vond in Amsterdam de Gay Pride plaats. Van het Amsterdamse filiaal van de Hermitage wapperde de regenboogvlag.

Spreek uw steun of afkeer uit voor Vitali Milonov - homofobe zendeling uit de Middeleeuwen

(Eerste publicatie: 12-12-2012)

Vitali Milonov, afgevaarde van de Kremlinpartij Verenigd Rusland in het stadbestuur van Sint-Petersburg, is geen groot licht. Hij is de initiator van de beruchte anti-homowet die eerder dit jaar in de stad werd aangenomen, en ik geloof niet dat je hem ernstig tekort doet, wanneer je hem omschrijft als een rabiate zendeling uit de Middeleeuwen.

 Er zijn mensen die hem steunen. Op het internetplatform Democrator.ru verscheen deze week onderstaande oproep, waarover gestemd kon worden. Dat verliep ietsje anders dan de initiatiefnemer, een zekere N. Kolomentjev, had gehoopt. (De tekst oogt wat krom, dat ligt niet aan mijn vertaling.)

“Ik verzoek alle orthodoxe mensen steun uit de spreken voor afgevaardige Vitali Valentinovitsj Milonov, die de traditionele, duizendjarige hoekstenen van ons volk verdedigt. Sodomieten en huns gelijken – niets begrijpende mensen proberen de stad Sint-Petersburg, de toekomstige geestelijke hoofdstad van ons Moederland (dat is voorspeld door de heiligen) te veranderen in een van de sodomitische steden van het type Stockholm of Londen, waar de prioriteiten van het gezin worden vernietigd en waar van mensen (en niet zonder succes) vee wordt gemaakt – zonder oorspronkelijkheid, volksaard en gezin, omdat zo’n kudde makkelijker te leiden is, en daarbij – de bevolking te laten afnemen, want gays en anderen kunnen geen kinderen krijgen.

Vrienden! Wij steunen de dappere initiatieven van een eerlijk, gelovig mens van de Macht, waar er te weinig van zijn. God is met ons, heidenen komt tot bezinning, want God is met ons. Wij zullen overwinnen.”

Democrator.ru biedt burgers de mogelijkheid om problemen aan de kaak te stellen, protesten in te dienen en de dialoog of strijd aan te gaan met de overheid. Je kan er medestanders zoeken in jouw strijd tegen de verkoop van kauwgom in de vorm van sigaretten, pleiten voor de afschaffing van de wintertijd in de provincie Omsk of in actie komen tegen fusieplannen van jouw school. Zo moesten de ouders van de leerlingen van het Moskouse Gymnasium No.1526 niets hebben van een fusie met school No. 859. Ze vergaarden voldoende medestanders en kregen met hulp van Democrator.ru gedaan dat de fusie werd afgeblazen.  

Minder succesvol was bovengenoemde oproep voor steun aan de afgevaardigde Milonov. Die leverde zo veel tegenstemmen op, dat Democrator.ru de actie staakte als weinig zinvol. Een eerder ingediende oproep (“Voor het aftreden van afgevaardigde Milonov”) loopt nog wel. Daar staat de teller op het moment van schrijven op 10.021 voor diens aftreden en 1045 tegen.