(Eerste publicatie: 4-8-2013)
Je moet maar durven. In al je kwetsbaarheid met zo’n vlag op 2 augustus op het Paleisplein in Sint-Petersburg gaan staan. 2 augustus is niet zo maar een datum. Dan is het in Rusland Den Desantnikov, de Dag van de Luchtlandingstroepen, waarop uiterst vervelende types, die erg trots zijn op Rusland en zichzelf, letterlijk de straten onveilig maken.
De broze jongeman heet Kirill Kaloegin. Op zijn vlag staat: DIT IS PROPAGANDA VOOR TOLERANTIE, een verwijzing naar de onlangs aangenomen wet die ‘propaganda’ voor homofilie verbiedt. De oproep tot tolerantie was niet aan de luchtlandingstroepen besteed.
(Voor meer foto’s en een filmpje klikt u hier.)
Kirill had zo te zien voor media-aandacht gezorgd. Heel verstandig. Hij wordt ontzet (en afgevoerd) door de politie, die hulp krijgt van de oproerpolitie, aanwezig in het centrum vanwege die ongure troepen. Waren er geen journalisten aanwezig geweest, dan weet ik nog zo net niet of de politie ook zo snel had ingegrepen.
Wat is de achtergrond van de homohaat die in Rusland de kop heeft opgestoken? De abjecte machocultuur die de paratroepen vertegenwoordigen, is maar een klein deel van het verhaal.
Nadat homofilie in 1993 uit het Wetboek van Strafrecht was geschrapt, was het jarenlang nauwelijks een issue. Er kwamen gay-clubs en homo’s werden wat zichtbaarder, al bleef de mate van acceptatie uiterst bescheiden. Mirjam Elder, tot voor kort Rusland-correspondent van The Guardian, vertelt in een helder artikel waarom het volgens haar dan toch weer zo erg mis aan het gaan is.
Rusland, in de persoon van president Poetin, is op zoek naar een ideologie, schrijft Elder. Geschrokken van de toenemende onvrede over zijn beleid (denk aan de goed opgeleide middenklasse die de straat op is gegaan), probeert hij het fundament onder zijn regime van nieuwe stenen te voorzien. Die nieuwe stenen hebben voor een belangrijk deel een negatieve lading: er wordt nadrukkelijk gewezen op wat Rusland niet is: het Westen, decadent, losbandig en wegzinkend in zedeloosheid, daar staan wij ver boven, zoiets moeten wij in Rusland niet hebben. De machthebbers weten zich daarbij gesteund door de Russisch-Orthodoxe kerk. De homobeweging, net een beetje zichtbaar aan het worden, is vervolgens een voor de hand liggend doelwit.
Elders verklaring lijkt mij te kloppen, maar de wortels van de homohaat in Rusland gaan dieper.
Russen mogen graag klagen dat wij in het Westen Rusland niet begrijpen. Daarmee hebben ze een punt, maar omgekeerd is het onbegrip minstens zo groot. De gemiddelde Rus heeft geen idee van de manier waarop een Westerse samenleving functioneert. Wat zij van een afstand menen te zien is вседозволенность (vsjodozvolennost), wat zoveel betekent als: ongeremde vrijheid, waarbij ieder individu zijn eigen gang maar gaat zonder zich te bekommeren om de gevolgen voor medemens en maatschappij. Daarbij zien de Russen over het hoofd dat de individuele vrijheid hier zeker niet ongeremd is. Die vrijheid gaat gekoppeld aan een gevoel van verantwoordelijkheid. Tegenover rechten staan plichten, tegenover de individuele vrijheid staat een zeker gevoel van solidariteit.
Die koppeling (vrijheid-verantwoordelijkheid) is niet inherent aan de Russische samenleving. Dat maakt dat individuele vrijheid in de Russische belevingswereld al heel snel gelijkstaat aan vsjodozvolennost. En vsjodzovolennost, ongebreidelde vrijheid dus, is voor Russen een beangstigend fenomeen. Ongeremde vrijheid van het individu leidt in hun beleving – en daar zouden ze best eens gelijk in kunnen hebben - linea recta richting chaos. En daarmee zijn we aangekomen bij het sleutelbegrip voor wie iets van Rusland wil begrijpen: chaos. Of beter gezegd: de angst voor chaos. Wie de Russische geschiedenis een beetje kent, kan zich die angst goed voorstellen.
Die chaos moet buiten de deur blijven en het zuivere Rusland moet worden beschermd tegen de bedorven invloeden uit het vijandige Westen. Dat gecombineerde beeld raakt bij veel Russen een gevoelige snaar. De homo’s worden daarbij gezien als een zedenloze, vooruitgeschoven post van het Westen met z’n gevaarlijke vsjodozvolennost. Dat is het beeld waartegen de homobeweging in Rusland moet opboksen. Als dat beeld en die stemming van hogerhand worden aangemoedigd door uiterst intolerante uitspraken van volksvertegenwoordigers en achterlijke nieuwe wetten, dan heb je een tegenstander waar nauwelijks tegen te vechten valt.
Pet af en een diepe buiging voor Kirill Kaloegin, die in zijn eentje op het Paleisplein in Sint-Petersburg dat gevecht toch is aangegaan. Hij voerde zijn actie uit voor de deuren van de Hermitage. Een dag later vond in Amsterdam de Gay Pride plaats. Van het Amsterdamse filiaal van de Hermitage wapperde de regenboogvlag.