De geschiedenis van de USSR, verteld aan de hand van posters over treinen - 3

(Eerste publicatie: 16-8-2013)

Ik ben duidelijk niet in de wieg gelegd voor geschiedenisleraar. Na twee lessen over de USSR aan de hand van spoorwegposters, heb ik er eigenlijk alweer genoeg van. Dit wordt dan ook de laatste les en daarna kun u wat mij betreft op vakantie.

We keren terug naar het begin van de jaren dertig. De industrialisatie was in gang gezet, in een stevig tempo moest de Sovjetunie worden omgetoverd in een industriële grootmacht. Niet iedereen kon dat kennelijk bijbenen, in elk geval waren bij de spoorwegen niet alle werknemers even betrokken bij de goede zaak. Dat blijkt wel uit bovenstaande poster uit 1931.

Onderaan staat (vrij vertaald): Met een socialistische houding tegenover de locomotief en door stootarbeiderschap vervullen wij de plancijfers voor het rollend materieel. En wat wordt daarbij weggeblazen door de schoorsteen van de machtige stoomlocomotief? Wij lezen van links naar rechts: vertragingen / sabotage / verzuim / stilstand / dronkenschap / jobhoppers (ik weet zo gauw geen ander woord).

Zal ik nu iets schrijven over ProRail en de NS? Nee, laat ik bij de les blijven.

Het heeft nog wat onschuldigs, die poster, omdat we het jaartal weten: 1931. Maar die stoomwolk met woorden, weten we nu, was een voorbode van bange tijden. Werd je rond 1937 beschuldigd van sabotage, dan mocht je blij zijn als je er met 25 jaar kamp vanaf kwam.  

Een vrolijkere poster met een prachtig detail hebben we hier, uit 1939. Op de twee rode banen staat: Vrouw, de locomotief op!

Het klinkt ons wat onbehouwen in de oren, dat ‘vrouw’. Ik kan moeilijk inschatten hoe dat voor Russen was in de jaren dertig. De locomotief hier is de FD 20-109, waarbij de letters staan voor Feliks Dzjerzjinski, de oprichter van de geheime dienst. Daarboven staat, links en rechts van het ronde embleem: Ленинская дорога / Leninskaja doroga – Leninspoorweg. Die liep tussen Moskou en Tambov. En dan dat prachtige detail: die kersttakjes links en rechts in het open raam! Dat krijg je, die huiselijkheid, met een vrouw op de locomotief. Veel heeft deze poster trouwens niet geholpen. Op trams en bussen zie je in Rusland veel vrouwen als bestuurder, op een locomotief heb ik er nog nooit eentje gezien.

Tot slot nog deze poster, over ‘machtige locotieven’ die nodig zijn voor het Sovjet-transport, ….

…. omdat ‘ie me zo doet denken aan deze foto van Isaak Toenkel uit 1951:

Over die foto (en andere foto’s van Toenkel) schreef ik eerder hier.

Ik wens u een prettige vakantie.

Hier deel 1 en deel 2.

De geschiedenis van de USSR, verteld aan de hand van posters over treinen - 2

(Eerste publicatie: 12-8-2013)

Wij gaan verder met onze (zeer korte) geschiedenis van de USSR, verteld aan de hand van posters over spoorwegen en treinen.

Het plaatje links stamt uit 1938, twee jaar na de poster dus die centraal stond in les 1. Ook dit is weer een mooi staaltje van het rotsvaste geloof in de lichtende toekomst, in de techniek als wegbereider en de arbeidersmassa als stuwende kracht. Met zo’n locomotief, en die massa enthousiastelingen rechts … het kan gewoon niet anders: onweerstaanbaar rijden wij richting eindstation communisme!

Kijk die ielige, elitaire bourgeois-figuurtjes links op dat perronnetje nou toch, met hun parasolletjes. Die kregen het treintje dat ze verdienden. Nee, dan wij, honderd jaar later! Kijk eens wat wij, arbeiders van de Sovjetunie, op de rails hebben gekregen! Die bourgeois-figuurtjes staan op het perron van Tsarskoe Selo, waar in 1837 de eerste Russische passagierstrein arriveerde, een half uur na zijn vertrek uit Sint-Petersburg. De trots op de moderne verworvenheden spreekt ook uit de leuze op de loopbrug over de perrons (zo’n brug zie je op veel Russische stations): De Sovjetunie – een groots spoorwegrijk.

De locomotief oogt voor de jaren dertig wel erg futuristisch, maar hij heeft wel degelijk gereden. Het was een ‘gewone’ stoomlocomotief met een aerodynamisch omhulsel. Hij is op enkele trajecten ingezet, maar veel exemplaren zijn er niet van gebouwd. Je komt het gevaarte op foto’s en filmpjes dan ook weinig tegen.

Op de poster boven sluit het silhouet van de dampende locomotief naadloos aan bij die grote fabrieksgebouwen op de achtergrond. Het was de tijd van de eerste vijfjarenplannen en de verheerlijking van de zware industrie. Diezelfde ongebreidelde nadruk op grote industriële projecten spreekt uit onderstaande poster van kort na de Tweede Wereldoorlog:

Rechtsboven staat: Het nieuwe vijfjarenplan voeren we uit en overtreffen we! En linksboven: Onze allereerste opdracht is de ontwikkeling van de zware industrie en het spoorwegtransport – de grondvesten van de gehele volkshuishouding van de USSR!  Bij de wederopbouw van het land moesten grote stappen worden gezet. Veel aandacht voor de noden van de kleine man was er daarbij niet, die kleine man kwam pas in de tweede helft van de jaren vijftig, onder Stalins opvolger Chroesjtsjov, weer een beetje aan de beurt. Het mannetje links van de locomotief, het enige levende wezen op de poster, is illustratief: nietig weggedrukt in een hoekje is hij tegen de achtergrond van al dat industriële geweld totaal onbelangrijk.

Waarna ik een referaat zou kunnen houden over de verhouding individu – staat in Rusland door de eeuwen heen, maar daar begin ik niet aan. Liever wijs ik nog even op een taalkundig aspect van de hier behandelde posters. Het Russisch kent geen lidwoorden, het werkwoord ‘zijn’ komt in de tegenwoordige tijd weinig voor en dankzij de naamvallen kan het gebruik van voorzetsels worden beperkt. Dat geeft de makers van Russische leuzen en posters, die bondig moeten formuleren, een enorme voorsprong op ons. Ik vind dat niet eerlijk.

Hier alvast een van de posters die in de volgende (laatste) les aan bod komen:   

Hier deel 1 en deel 3.

De geschiedenis van de USSR, verteld aan de hand van posters over treinen - 1

(Eerste publicatie: 8-8-2013)

Kan je geschiedenisles geven over de Sovjetunie aan de hand van posters over spoorwegen en treinen? Ik denk het wel. Ik kwam een paar van zulke posters tegen en had meteen materiaal voor een compleet schooljaar. Een deel daarvan stel ik hier gratis ter beschikking.

We beginnen de eerste les met de poster links, uit 1936. Bovenaan staat: DE TREIN GAAT VAN STATION SOCIALISME NAAR STATION COMMUNISME.

In het vak linksonder zien we in zwarte letters staan: DIENSTREGELING van de weg die de bolsjewistische trein heeft afgelegd, met daaronder de namen van de stations die al zijn aangedaan en het jaartal waarin dat gebeurde. Onderaan staat ISKRA (Vonk) 1900: de naam van de krant van socialistische emigranten die in december 1900 voor het eerst verscheen in Stuttgart. Daarboven staat DECEMBER 1905. Een verwijzing naar stakingen en onlusten in Moskou en Sint-Petersburg, die nogal hardhandig werden neergeslagen. De twee stations daarboven zijn PRAVDA 1912 (het oprichtingsjaar van die krant) en SOCIALISME.

Zo vertelt de geschiedenis zichzelf.

Rechts op de poster gaat het verder met, in zwarte letters, de huidige DIENSTREGELING. Daar staan, in rood en geheel in overeenstemming met de ideologie van die jaren, slechts twee stations vermeld: het vertrekstation SOCIALISME en rechtsboven het eindstation COMMUNISME. Men wist in 1936 niet dat er in de verre jaren zeventig nog een station bij zou komen, het REËEL BESTAAND SOCIALISME, waar de trein ernstige vertraging zou oplopen.

De bolsjewistische trein wordt met vaste hand bestuurd door Stalin. Hij zit op de bok, kijkt naar buiten en staat ook nog links op dat rode vaandel. (Vraagje aan de klas: wie zijn die andere drie figuren? Het antwoord volgt aan het eind van de les). Zijn naam staat ook op de voorkant van de locomotief, met de letter И van Иосиф/Iosif. De oplettende leerling heeft dan misschien al gezien dat ook rechtsonder de naam van Stalin staat: CТАЛИН, maar daar met de letter T. Die is van tovarisjtsj/товарищ – kameraad. De hele zin rechstonder luidt: De ervaren machinist van de trein van het communisme k. STALIN.

Enkele vragen die zich nu opwerpen: waar werd de vertraging bij station REËEL BESTAAND SOCIALISME door veroorzaakt, hoelang heeft die vertraging geduurd en is eindstation COMMUNISME ooit wel bereikt? Daar kunt u weer een flink aantal lessen mee vooruit.

En wie staan er naast Stalin op dat vaandel? Van links naar rechts: Lenin, Engels en Marx. Waarmee ik ben aanbeland bij mijn neef. Die heet Mels, een naam die bij oudere Russen enige achterdocht kan wekken. Er was namelijk een tijd dat Russen hun zoon zo noemden – de vier letters stonden dan voor Marx, Engels, Lenin en Stalin. Bij mijn neef Mels is dat niet het geval, zo hebben zijn vader en moeder mij meerdere keren verzekerd.

En hier alvast de poster die in de volgende les aan bod gaat komen:

Hier deel 2 en deel 3.

Bezoek het mooie Spoorwegmuseum van Sint-Petersburg - zo lang het nog kan.

(Eerste publicatie: 4-11-2012)

Tien jaar geleden bezocht ik in Sint-Petersburg het mooie Spoorwegmuseum. Het lag er wat verloren bij op een verder rommelig terrein, weggedrukt achter het Warschaustation, maar wat een pracht en praal! Helaas, het mooie museum lijkt op die locatie zijn langste tijd te hebben gehad.

Over mijn bezoek aan het museum schreef ik indertijd een kort artikel. De citaten hieronder komen uit dat artikel, dat overigens nergens werd geplaatst. Ik kwam de perronnetjes met de machtige locomotieven weer tegen op foto’s van blogger nabljoedatel.

“Achter een okergeel geverfd gebouwtje met de kassa en twee bedden met afrikaantjes staat een verzameling rollend materieel waar zelfs een niet-treinfanaat warm van wordt.”

“Kuierend langs de treinen loop je vanzelf de Sovjet-geschiedenis door. Het bordje bij stoomlocomotief TE 6769 vermeldt dat deze in 1943 in het Oostenrijkse Floridsdorf werd gebouwd voor Duitsland. Ze belandde in de USSR als oorlogsbuit. In 1950 kreeg ze in het tot Sovjet-satelliet verworden Roemenië een breder onderstel, vereist voor het Russische spoor, waarna ze jaren dienst deed in de Sovjet-republieken Letland en Wit-Rusland.”

“De locomotieven van eigen bodem waren ideale symbolen voor de vijfjarenplannen, die de jonge Sovjet-staat in een razend tempo naar de lichtende toekomst moesten brengen. Daarbij waren ze een perfect uihangbord voor communistische propaganda. Een medaillon met Lenin of Stalin op de neus was wel het minste.”

Toen ik er tien jaar geleden rondliep, had ik slechts beperkt zicht op de omgeving. De foto’s van nabljoedatel bieden een wijdere blik.

Hij nam ook beneden een kijkje.

Zo’n terrein even buiten het centrum, dat is vragen om roofdieren. Een deel ervan is inmiddels in handen van projectontwikkelaar Etalon. Die is van plan om er het grootste wooncomplex van de stad te bouwen, met de weinig goeds belovende naam Galaktika. Onderdeel van dat complex moeten 22 gebouwen worden van tot wel achttien verdiepingen. Wie zich daar een voorstelling van wil maken, raadplege de site van Etalon. Galaktika kwam ik er zo gauw niet tegen, wel tal van andere schrikaanjagende gebouwen.

En ons spoorwegmuseum? Dat moet verplaatst worden naar het voormalige goederendepot van het nabijgelegen Vitebskstation. Je houdt je hart vast.

"Een jochie, op stap met opa, meldt al snel dat hij geen belangstelling meer heeft voor 'al die oude troep'. Opa reageert pijnlijk getroffen: 'Pavlik, je bent geen romanticus'" 

De hogesnelheidstrein Moskou - Petersburg en de boemeltjes van Tver en Bologova

(Eerste publicatie: 20-3-2010)

Het zijn verschillende planeten: Moskou en Sint-Petersburg en de rest van Rusland. Je kan dat niet beter illustreren dan door eens te kijken naar de gevolgen van de ingebruikname van de Sapsan, de hogesnelheidstrein die je in 3,45 uur van de hoofdstad naar Petersburg brengt en omgekeerd.

Voor de Sapsan (Slechtvalk), die sinds eind vorig jaar rijdt, werd geen aparte baan aangelegd. De dorpen en stadjes langs de lijn zitten met de gebakken peren. Lokale boemeltreintjes werden geschrapt, sommige haltes opgeheven. Bij het ontbreken van een goede busdienst (de wegen zijn te slecht), is dat een ramp. Een inwoner van de regio Tver of Bologova die naar elders moet voor school of werk, moet nu met het treintje van vier of vijf uur. Die van zeven uur is geschrapt. Kinderen moeten tot ’s avonds op school blijven. En kon je vroeger redelijk snel en goedkoop met een dagtrein uit Tver naar Moskou of Petersburg komen, sinds december is die trein opgeheven. Je bent nu veroordeeld tot de veel duurdere Sapsan. Kan je dat niet betalen, dan kan het zo maar zijn dat je nu pas rond middernacht arriveert in je dorpje in de buurt van Tver, waar je voorheen eind van de middag al thuis was.

Tussen dorpjes is het spoorwegbed vaak het best (soms het enige) begaanbare stukje grond. Die looproute is nu levensgevaarlijk geworden. De schaarse overwegen gaan voor elke Sapsan lange tijd dicht, een ernstig obstakel voor brandweer en ambulance. Voor komende zomer worden lange opstoppingen verwacht, wanneer het verkeer naar de datsja’s op gang komt.

Hier de treinreis vanuit het raam:

Boze lokale bewoners hebben de Sapsan al bekogeld met stenen. Er zijn grote sneeuwpoppen op het spoor gezet. Premier Poetin heeft de Spoorwegen 1 miljard roebel toebedeeld, waarmee de camerabewaking langs het spoor kan worden verbeterd. Het aantal Sapsans tussen Moskou en Sint-Petersburg, de centra van rijk Rusland, wordt de komende maanden uitgebreid.

Met de trein: Archangelsk-Moskou, Voronezj-Moskou, Moskou-St.Petersburg

(Eerste publicatie: 14-2-2010)

Zo vertrekt trein 15 uit Archangelsk naar Moskou:

En zo vertrekt mijn eigenste trein 25 uit mijn eigenste Voronezj, dagelijks om 21.15 uur:

n zo wordt je welkom geheten in Sint-Petersburg als je met de Rode Pijl uit Moskou arriveert:

Wie onder deze treinbeelden onverschillig blijft, is verder niet meer welkom op dit weblog.

Het aantal Russische treinreizigers in 2009 in gebraden kippen

(Eerste publicatie: 28-1-2010)

View fullsize

Je neemt het aantal reizigerskilometers, het gewicht van een gebraden kip en je krijgt – ik las het in Kommersant - het volgende verhaal:

Volgens de Russische Spoorwegen namen vorig jaar 119,6 miljoen mensen de trein (bedoeld wordt de lange-afstandstrein, niet de lokale elektritsjka’s). Samen legden zij 115,5 miljard km af, oftewel 966 km per reiziger. De gemiddelde snelheid van een passagierstrein bedraagt volgens de Spoorwegen 89,1 km/u, ergo: een passagier was gedurende het jaar gemiddeld 10,8 uur onderweg.

De Russische burger neemt traditioneel een gebraden kip mee voor de treinreis. Stel dat iedereen dat doet. Per etmaal heeft de gemiddelde mens 2500 kcal. nodig, per 10.8 uur dus 1125 kcal. Eén gebraden kip is goed voor 2100 kcal. Dus als een passagier zich uitsluitend met gebraden kip voedt, heeft hij, om op krachten te blijven, genoeg aan 536 gram. In dat geval eten de 119,6 miljoen treinreizigers onderweg 64,1 miljoen kg gebraden kip per jaar. Dat komt ongeveer neer op 2 procent van de Russische markt aan kippenvlees (3500 miljoen kg in 2009), met andere woorden, elke vijftigste slachtkip werd opgegeten in de trein. Een gebraden kip weegt gewoonlijk zo’n 1,5 kg. Vorig jaar hebben de reizigers van de Spoorwegen dus 42,7 miljoen kippen gegeten, wat gezien kan worden als de jaarlijkse omvang van het passagiersvervoer van de Spoorwegen, alleen uitgedrukt in een alternatieve eenheid.

Knap hoor, ik was daar niet opgekomen.

View fullsize

In het zelfde nummer van Kommersant wordt trouwens – ik geloof dat het toeval is – geciteerd uit een toespraakje van premier Poetin tijdens een bezoek aan een kippenboerderij: “Kippenvlees is zeer gewild bij ons. Zonder overdrijven: miljoenen Russen gebruiken dat product. De laatste jaren ontwikkelt deze bedrijfstak zich in een goed tempo, alleen in 2009 al met 12 procent. Maar toch moeten we nog steeds 25 procent importeren.”

View fullsize

Het Moskou Station in Leningrad. Het Leningrad Station in Moskou. Het Moskou Station in Sint-Petersburg. Het Nikolaj Station in Moskou. En in Sint-Petersburg.

(Eerste publicatie: 10-7-2009)

Het is verwarrend: als je per trein vanuit Moskou naar Sint-Petersburg moet, dan doe je dat vanaf het Leningrad Station. In Sint-Petersburg kom je vervolgens aan op het Moskou Station.

Het Moskou Station in Sint-Petersburg

Het Leningrad Station in Moskou 

Vroeger, lang geleden, was dat eenvoudiger. Het station in Moskou heette Nikolaj Station (Nikolajevski Vokzal), het station in Petersburg ook. Je reisde dus, in beide richtingen, van het Nikolaj Station naar het Nikolaj Station. Kon niet missen.

Toen kwamen de communisten. De spoorlijn – die heette uiteraard Nikolaj Spoorlijn – werd omgedoopt in Oktober Spoorlijn en het Moskouse Nikolaj Station werd omgedoopt in Leningrad Station (omdat je daar de trein nam naar Leningrad – voorheen Sint-Petersburg). Het Nikolaj Station in Leningrad moest natuurlijk ook een andere naam krijgen en dat werd – logisch – het Moskou Station.

Gisteren meldde de Oktober Spoorlijn in een persbericht dat het Leningrad Station in Moskou voortaan weer Nikolaj Station zou gaan heten. En dat ook de rode Sovjet-ster op het gebouw zou plaatsmaken voor het Russische staatssymbool, de tweekoppige adelaar. Directeur Vladimir Jakoenin bevestigde het bericht nog eens op de radio.

Diezelfde avond werd het bericht plotseling weer ingetrokken. Het persbericht was door een technische fout ten onrechte verspreid, de naamsverandering was wel onderwerp van gesprek, maar een beslissing was nog niet genomen, aldus de Oktober Spoorlijn. En onze excuses voor de verwarring.

Staat directeur Jakoenin met zijn eerdere bevestiging op de radio toch even lelijk in z’n hemd. Wat is er nou precies gebeurd? Hij zal toch niet geschrokken zijn van de – voorspelbare - boze reacties van de communisten? Het lijkt er eerder op dat hij van hogerhand op de vingers is getikt. Is hij met het voorbarige persbericht in de val gelokt? Vergis je niet, directeur van de Oktober Spoorweg is een hoge post (heel wat hoger dan directeur van de NS) en dan kan je zo maar verstrikt raken in allerlei intriges binnen de hogere echelons van de Russische macht.

Hoe dan ook: het lijkt me dat de dagen van Jakoenin als spoorwegdirecteur zijn geteld.

Update: Daar heb ik me toch even lelijk in vergist. Vijf jaar later is Jakoenin nog altijd hoofd van de spoorwegen en een van de machtigste figuren in Moskou, met een stevig zakenimperium en tientallen miljoenen aan onroerend goed.