Red star over Russia: mooi maar niet verrassend

(Eerste publicatie: 13-2-2010)

Ongezien gekocht en dat ik misschien beter niet kunnen doen: David Kings Red Star over Russia. A visual history of the Soviet Union. Een mooi boek, daar niet van, maar minder boeiend dan ik op grond van de aankondiging had gedacht. Ook de inleiding belooft erg veel: “It has taken me four decades to assemble the 250.000 artefacts in the collection and two more years to plan, design and write this book”, waarna King ook nog een paar spannende zoektochten beschrijft naar Sovjet-beeldmateriaal in Rusland en daar buiten.

En dan valt het resultaat toch nog tegen. Te veel in Kings boek is al overbekend – althans, voor wie al wat langer met Rusland bezig is: de oorlogsfoto’s van Baltermans en Chaldei, de posters en fotomontages van El Lissitsky, de Kukrinitsy-cartoons…

Gelukkig toch nog wel wat ontdekkingen:

Ontwerp Gustav Klutsis

Op vroege Sovjet-posters stond een waarschuwing: Wie deze poster losscheurt verricht een contra-revolutionaire daad. De denigrerende term Sovdepija voor de Sovjetunie werd al in de burgeroorlog door tegenstanders van de Sovjets gebruikt. Een uitgave van Babels Konarmija (Rode Ruiterij) uit 1926 met een blauw potloodkruis erop. Volgens King aangebracht door een Sovjet-censor na de arrestatie van Babel in 1939, ten teken dat het een verboden boek betrof. Wrang zijn opeens de posters en illustraties van Gustav Klutsis, wanneer je een aantal pagina’s verder zijn mugshots tegenkomt. Hij werd op 26 februari 1938 doodgeschoten.

Red star over Russia is een mooi boek, maar voor mij (het klinkt blasé) niet verrassend genoeg.

Winkels in de Sovjetunie - vanbinnen

(Eerste publicatie: 15-9-2009)

Ik schreef al eens over etalages van Sovjet-winkels, boeiende uithangborden van een schaarste-economie. Nu neem ik u, aan de hand van een aantal foto’s, mee naar binnen. De foto’s trof ik aan op het weblog van een zekere Germanych, die regelmatig op een prettige manier herinneringen ophaalt aan de USSR.

Wat bij bovenstaande foto meteen komt bovendrijven, is de geur, die ik alleen maar kan omschrijven als: de geur van een Sovjet-winkel (een zwaktebod, ik geef het toe). Germanych wijst op een aardig detail: de plastic pictogrammen boven de afdelingen. “Dat moet je de designers van toen nageven, die waren heel duidelijk. Heel anders dan de pictogrammen van Microsoft Word.”

Dit is voor mij een bijzondere foto, want hier kwam ik vaak: Dom Knigi (Huis van het Boek) aan de Moskouse Kalinin Prospekt. Tegenwoordig liggen hier de meest uiteenlopende boeken, een culturele rijkdom die toen volledig onvoorstelbaar was. Eén ding blijft voor mij pijnlijk: die posters op de toonbank. Die kosten toen een dubbeltje per stuk. Een gaaf exemplaar levert nu zo een paar honderd dollar op. Ik had er op al mijn reizen naar de USSR zonder de minste moeite honderden kunnen kopen…

Let even niet op het telraam, maar op de glazen fles, helemaal rechts. Deze is leeg, maar daar werd appelsap, tomatensap, druivensap, enzovoort uit verkocht, per glas. Germanych herinnert zich een prachtig detail: er stond een schoteltje met zout op de toonbank en een lepeltje in een glas water. Kocht je tomatensap, dan kon je daar met dat lepeltje een beetje zout doorheen roeren! Jammer, ik heb dat nooit gezien.

View fullsize

Deze man houdt zijn pasje alvast klaar, waarschijnlijk een bewijsje dat recht gaf op zekere privileges. Misschien mocht hij als oorlogsveteraan twee van die bevroren blokken vlees kopen. Zulke bevoorrechten waren niet geliefd. Ik stond ooit ergens in een rij, toen zich iemand met een borst vol onderscheidingen naar voren drong. Dat vond de rij niet leuk. “Man, donder op, met je speldjes!”, kreeg hij toegevoegd.

Posters in de strijd tegen de economische crisis

(Eerste publicatie:  6-7-2009)

Hoe verhoog je in tijden van crisis de betrokkenheid van je werknemers bij je bedrijf? Hoe stimuleer je de mensen op de vloer om mee te denken over besparingen en verlaging van productiekosten? Je schrijft een posterwedstrijd uit.

Alle werknemers van het bedrijf RUSAL (onder meer de grootste aluminiumproducent ter wereld) mochten een ontwerp maken. Thema: “Crisis – een tijd van veranderingen!”. Dit alles – let vooral ook op het uitroepteken – in de beste tradities van de agitprop uit de USSR.

Het leverde vierhonderd posters op met uiteindelijk – na een voorronde op de verschillende vestigingen in het land – drie winnaars. Beloning: een niet nader gespecificeerde geldprijs en een camera. Bovendien zal het beste ontwerp worden gebruikt bij de viering van de Dag van de Metaalarbeider op 19 juli.

De winnaars heb ik nog niet gevonden, wel een aantal posters uit de voorronden. Bijvoorbeeld: “Bezuinigen we – dan houden we stand!” (Weer dat uitroepteken):

Deze werknemer probeert de leeuw (op diens rug staat: kosten) te bedwingen met een zweep (productiviteit) en een stok (besparing energiebronnen). Vier uitroeptekens:

De crisis steekt als een boze wesp … of je nu ingenieur bent of arbeider – haal de broekriemen aan! (wesp en broekriemen rijmen in het Russisch):

De deur gaat op slot voor onkosten, we verlagen de kostprijs van bauxiet!:

Sympathiek vind ik onderstaand onderwerp, die de publieksprijs kreeg op de fabriek van RUSAL in Sajanogorsk (West-Siberië). Maar of het gebruikt gaat worden op de Dag van de Metaalarbeider – ik denk het niet.