(Eerste publicatie: 28-202010)

Welke rol spelen Russische bloggers? Hebben ze invloed op de politieke agenda? Zijn zij in staat om burgerinitiatieven maatschappelijk gewicht te geven? Hoe groot is hun vrijheid? Dat zijn voor mij wat Rusland betreft de boeiendste vragen van dit moment. Zeer nieuwsgierig begon ik dan ook aan Mapping RuNet Politics and Mobilization, een Amerikaanse onderzoek, vorige week gepubliceerd, naar het publieke debat in de Russische blogosfeer.

Kenmerkend voor de Russische blogosfeer zijn hybride netwerksystemen: open blogplatformen (type Blogspot, Wordpress) met kenmerken van gesloten sociale netwerksystemen (type Facebook, LinkedIn). Een analyse van de links en citaten leverde een ‘Discussie Kern’ op van 11,792 blogs, zeg maar: de blogs waarnaar het meest verwezen wordt. De overgrote meerderheid daarvan is te vinden op het platform Zjivoi Zjoernal (LiveJournal).

Een paar conclusies: de Russische blogosfeer is minder gepolariseerd dan de Amerikaanse. Er zijn minder ‘echo-kamers’ (waar gelijkgestemden slechts elkaars mening herhalen). Pro-regering bloggers zijn niet erg prominent. Binnen de Discussie Kern vormt Politiek en Maatschappelijke discussie de belangrijkste subgroep. Prima, maar wat is nu de invloed van de blogs uit deze subgroep? Misstanden worden aan de kaak gesteld, maatschappelijke bewegingen kunnen zich uiten, maar hoever gaat de invloed op de politie agenda? Helaas, die vraag valt buiten het onderzoek: “The offline effect of the political speech and action we see in the Russian political blogosphere is hard to gauge, but should be a focus of future research.”

De onderzoekers spreken zich wel uit over de vrijheid van de Russische bloggers. In Rusland worden geen technische filters toegepast, zoals in China en Iran. Wel kan de geheime dienst met de wet in de hand alle internetverkeer controleren. Ook biedt een breed geformuleerde wet tegen extremisme rechters een handvat om blogs te sluiten en bloggers te veroordelen. Sluitingen en veroordelingen zijn echter zeldzaam.

De vrijheid binnen de Russische blogosfeer is inderdaad opvallend. Burgerinitiatieven zijn talrijk, de protesten tegen de overheid vaak scherp geformuleerd. Vergelijk dat eens met de brave centrale tv-stations. De vrijheid van bloggers valt extra op tegen de achtergrond van de harde, krampachtige manier waarop de overheid regelmatig optreedt tegen protesten op straat.

Hebben we hier te maken met bewust en doordacht beleid? Of weet de Russische overheid zich gewoon niet goed raad met de groeiende blogosfeer en steekt zij de kop in het zand? Ook daar geven de onderzoekers geen antwoord op, maar ik vermoed het tweede.

Kijken we nog even naar wat cijfers uit het onderzoek. De penetratie van internet is in Rusland met 37 procent van de bevolking relatief laag. De groei is echter indrukwekkend: buiten Moskou bijna een verzesvoudiging in de afgelopen acht jaar, binnen Moskou in diezelfde periode ruim een verdubbeling. In vergelijking met de VS zijn de Russische internetgebruikers vaker actief in sociale netwerken of als blogger. De onderzoekers halen ook nog een Russische poll aan: onder de dagelijkse internetgebruikers wint het internet snel terrein op de televisie als de meest betrouwbaar geachte informatiebron.

Haalt de Russische overheid op een gegeven moment haar kop uit het zand? Komt er een moment dat ze daartoe door druk van onderaf gedwongen wordt? En welke kant loopt zij dan uit? De kant van repressie? Of toont die overheid zich eindelijk eens volwassen en ziet ze in dat kritiek, burgerinitiatief en oppositie heilzaam kunnen zijn? We zijn zeer benieuwd.

(Mapping RuNet Politics and Mobilization - The Berkman Center for Internet & Society, Harc. at Harvard University. October 19, 2010. )