Vismaffia in de USSR: doodstraf voor zwarte kaviaar - 2

May 19, 2019 in economie, corruptie, sovjetunie

———————-

Aleksandr Isjkov, de minister van Visserij die in 1979 wegens verregaande malversaties op zijn departement met pensioen werd gestuurd, was niet zo maar een minister. Al ten tijde van Stalin was hij de eindbaas in de visbranche. Hij had in die functie Polina Molotova opgevolgd, de vrouw van minister van Buitenlandse Zaken Vjatsjeslav Molotov. Isjkov had ook onder Chroesjtsjov zijn post behouden, maar onder diens opvolger Leonid Brezjnev viel uiteindelijk toch het doek. De misstanden op zijn ministerie, de omvangrijke corruptie, het zwart geld dat breeduit door de schaduweconomie stroomde – het kwam allemaal aan de oppervlakte dankzij de inspanningen van KGB-chef Joeri Andropov en kon niet langer worden genegeerd. Isjkov kwam met zijn gedwongen pensionering nog goed weg, zijn plaatsvervanger kreeg de kogel.

De misstanden in de vissector speelden zich af tegen de achtergrond van een haperende economie. Schaarste (niet alleen aan vis, maar aan vrijwel alles) vormde een glansrijke voedingsbodem voor machinaties. Wie politieke en economische macht had en naar eigen goeddunken kon beschikken over veelgevraagde, maar moeizaam verkrijgbare levensmiddelen (om ons daartoe te beperken) had goud in handen. Ook voor de mannen van het ministerie van Visserij was de verleiding groot. Zij zaten in een extra luxe positie, omdat het Kremlin in de jaren zeventig flink inzette op vis. De vruchten van de zee moesten de gaten vullen in het dieet van de gewone Rus, die steeds moeilijker aan vlees kon komen. De vissersvloot werd gemoderniseerd, koel- en opslagcapaciteiten uitgebreid en verspreid over het land werden nieuwe, moderne viswinkels geopend onder de naam Okean.

Een filiaal van viswinkelketen Oekan in Odessa

Daarbij gebeurde iets opmerkelijks. De detailhandel, op wat voor gebied dan ook, was altijd het exclusieve domein geweest van het ministerie van Handel. Minister Isjkov, wiens status gegroeid was met dat van de visserij, slaagde erin om dat monopolie te doorbreken. De handel in vis werd ondergebracht bij zijn ministerie, waar een speciale afdeling werd opgezet voor de afzet: Sojoezrybpromsbyt. Het ministerie van Isjkov had nu de controle over de complete keten: van de netten in de viswateren tot aan de toonbanken in de viswinkels.

Oudgedienden van het ministerie herinneren zich hoe er nieuwe lui binnenkwamen, die wisten hoe de hazen liepen in de wereld van de handel, waar handjeklap, zwarte kassa’s en corruptie al jaren een vertrouwd verschijnsel waren. Waarom had de hoogste baas, Isjkov, zo graag een handelstak aan zijn departement willen toevoegen? Ging het hem om prestige, meer macht, meer efficiëntie? Of wilde hij simpelweg het pad effenen naar de gouden bergen, naar het grote geld dat kon worden binnengeharkt? Hoe dan ook, zijn ondergeschikten wisten van wanten. De directe toezicht op de detailhandel kwam in handen van plaatsvervangend minister Vladimir Rytov, bijgenaamd Bootsman. Hij regelde de oprichting van de winkelketen Okean en hij was zo corrupt als iemand maar zijn kon.

Beeld uit de tv-serie Kaviaar (2017), over de vismaffia

De lange weg die de vis aflegde naar de consument, bood talloze mogelijkheden voor bedrog. Voeg aan elke kist al op zee een kilootje extra toe die buiten de boeken blijft en je creëert in een handomdraai een reservoir aan schaduwinkomsten. Delicatessen, zoals kaviaar, leenden zich in het bijzonder voor allerlei trucs. De hogere nomenklatoera her en der in het land kon terecht in speciale winkels en kantines, waar allerlei schaarse producten voorradig waren. Hoewel sociaal onrechtvaardig, was daar nog niks illegaals aan. De prijzen in dit voor de gewone consument ontoegankelijke netwerk waren – zeker gezien de algemene schaarste elders – zo belachelijk laag, dat eerlijk blijven voor het personeel en hun bazen wel erg veel wilskracht vereiste. Deals met restaurants, die het veelvoudige voor de kaviaar overhadden, waren snel gemaakt. De deur naar grote winsten stond wagenwijd open, ook buiten dat gesloten netwerk. Een filiaal van Okean bestelde (bij het ministerie, dat de detailhandel controleerde) ladingen kaviaar. Die werden geleverd tegen een lage prijs, vaak verpakt in blikjes met misleidende etiketten, en via de achterdeur met forse winst doorverkocht aan wie dan ook.

De visserij was bepaald niet de enige tak van de Sovjet-economie waar geritseld en gerommeld werd. Berucht werd later ook het gesjoemel met katoen in de republiek Oezbekistan (ook weer met vertakkingen tot in de hoogste Moskouse kringen), waarbij de visserij-affaire verbleekte. Voor justitie waren dergelijke praktijken lastig aan te pakken. De patroons zaten op alle niveaus van het partij- en staatsapparaat. Die verdienden flink aan de bescherming die zij de handelsmaffia boden en konden een overijverige aanklager maken of breken. Uiteindelijk bleek slechts één instantie bij machte om de vismaffia te weerstaan: de KGB onder leiding van Joeri Andropov.

Gedenksteen voor minister Isjkov, Rozjdestvenski Boulevard 12, Moskou.

Die wist van de vuile handen om hem heen en pakte door. Er kwam een onderzoeksteam van 120 man en met de eerste arrestaties kwamen meteen ook de bekentenissen. De grootste – sorry – vis die gepakt werd was plaatsvervangend minister Rytov. Bij hem thuis werden voor 300.000 roebel aan kostbaarheden en contanten in beslag genomen, een voor die tijd onvoorstelbaar kapitaal. Rytov werkte mee aan het onderzoek, maar dat redde hem niet. Hij werd in 1982 geëxecuteerd. Honderden functionarissen verloren hun baan, velen belandden achter de tralies. De heren Feldman en Fisjman (zie deel 1) kregen twaalf jaar aan de broek. Minister Isjkov, de baas van de tot op het bot corrupte Sovjet-visserij, ontsprong de dans met slechts een gedwongen pensionering, vermoedelijk vanwege zijn goede contacten met partijleider Leonid Brezjnev. Hij kreeg later in Moskou zelfs nog een plaquette aan de muur van het gebouw waar hij jaren had gewerkt.

Overigens hield Andropov, nadat hij was benoemd tot secretaris-generaal van de Communistische Partij, niet op met zijn strijd tegen corruptie (en zijn politieke rivalen). Zo kreeg de directeur van Gastronom No. 1, een graag geziene gast in de kringen van de inmiddels wijlen Brezjnev, ook de doodstraf wegens gerommel met schaarse levensmiddelen. Zijn doodvonnis haalde de New York Times.

Vismaffia in de USSR: doodstraf voor zwarte kaviaar - 1

May 13, 2019 in corruptie, economie, sovjetunie

—————————

Ergens in het jaar 1978 stapt een boze bejaarde in Moskou een van de winkels binnen van Okean, een keten van viswinkels met filialen in verschillende steden van de Sovjetunie. Ze komt een blikje sprotjes terugbrengen. Toen ze dat thuis had opengemaakt, zaten daar helemaal geen sprotjes in, maar pure kaviaar! Dat gaf toch geen pas? Razendsnel verspreidde het gerucht zich door Moskou: bij Okean kan je met een beetje geluk tegen de prijs van sprotjes kaviaar in de wacht slepen! De blikjes sprot in Moskou waren in een vloek en een zucht uitverkocht.

De Sovjetunie kende een uitgebreide schaduweconomie, die draaide op goederen die in de ‘echte’ economie schaars waren – kaviaar bijvoorbeeld (maar ook auto-onderdelen, vlees, spijkerbroeken – noem maar op). In het geval van de sprotjes van Okean was er in die wijdvertakte machinerie van corruptie en verborgen winsten duidelijk iets misgegaan. De kaviaar in die simpele blikjes had nooit uit de schaduw mogen komen.

Of bovenstaande anekdote berust op waarheid, durf ik niet te garanderen (in de ene versie is de boze klant een vrouw, in de andere een man…). Zeker is wel dat er tegen het einde van de jaren zeventig een goede voedingsbodem was voor dit soort verhalen. Donkere wolken pakten zich namelijk samen boven de illegale praktijen in de visindustrie. Los van dat ene blikje sprotjes, ging er veel meer mis voor de slimme handelaren, corrupte rechtshandhavers en dito (hoge) ambtenaren die de omvangrijke zwarte vismarkt hadden opgebouwd en in stand gehouden. Zij hadden de pech dat Joeri Andropov, hoofd van de KGB, druk doende was zichzelf, met behulp van zijn machtige geheime dienst, te profileren. Met het belastend materiaal dat Andropov verzamelde, kreeg hij een machtig politiek wapen in handen. En samen met het Openbaar Ministerie, dat zich in de strijd tegen de vismaffia door hem gesteund wist, speelde hij het hard. Er volgden massale ontslagen, celstraffen en een doodvonnis.

De sprotjesanekdote wordt vaak met sjeu gepresenteerd als de aanleiding voor de strijd tegen de vismachinaties. De plotse populariteit van sprotjes in Moskou zou de aandacht hebben getrokken van de KGB, en zo zou de omvangrijke zaak aan het rollen zijn gebracht. Waarschijnlijk lijkt mij dat niet. Een ander soort onvoorzichtigheid had de achterdocht gewekt, van een heel andere orde en op een heel andere locatie: Praag.

Filiaal van Okean in Koejbysjev (huidige Samara)

In de hoofdstad van Tsjechoslowakije viel het exuberante gedrag op van twee mannen, afkomstig uit Moskou: Jefim Feldman en – niet verzonnen – Vladimir Fisjman. Feldman was algemeen directeur van Okean, de viswinkelketen, en Fisjman directeur van een van de Moskouse filialen. Beiden waren als zodanig in dienst van het ministerie van Visserij en beiden lieten het geld in de Tsjechoslowaakse hoofdstad flink rollen. Dat was misschien nog tot daaraan toe, maar Feldman en Fisjman, zo noteerde de Tsjechoslowaakse geheime dienst, wisselden ook flink wat roebels om voor harde valuta en brachten die onder bij Westerse banken. Dat riekte wel heel erg naar illegale valuta-transacties, een zwaar vergrijp in die jaren – alleen al het bezit van harde valuta was in de USSR voor de gewone burger verboden. De KGB in Moskou werd door de Praagse collega’s getipt en Feldman en Fisjman werden opgepakt. Beiden hadden gehoopt te kunnen meeliften op de joodse emigratie in die tijd en dachten op enig moment de USSR voorgoed te mogen verlaten. Een mooi startkapitaal zou dan welkom zijn geweest.

Maar waar kwam hun rijkdom vandaan? De mannen van Okean besloten al snel mee te werken met het onderzoek en legden de machinaties bloot die hun veel geld hadden opgeleverd – en die boze Moskouse bejaarde kaviaar in plaats van sprotjes. De lijnen, zo bleek al snel, liepen tot in de hoogste kringen van het ministerie van Visserij. KGB-chef Andropov stelde een onderzoeksteam samen van 120 man. Er werd flink doorgepakt en van het werk van het team kregen velen die zich al jaren onaantastbaar hadden gewaand het flink benauwd. De hoogste baas op het ministerie, minister Aleksandr Isjkov, kwam er – vermoedelijk dankzij zijn goede banden met partijleider Leonid Brezjnev – nog genadig vanaf: hij werd met pensioen gestuurd. Zijn plaatsvervanger Vladimir Rytov, bijgenaamd Bootsman, verging het minder: hij kreeg de kogel.

Wordt vervolgd

Kroonjuweel van een trotse Russische gastvrouw op een mooi gedekte feesttafel: defitsit!

January 14, 2019 in economie, sovjetunie

———————

Het was januari 1982. Ik deed mijn best om de jongerencultuur van de USSR te doorgronden en volgde de Estse rockgroep Metallic Band tijdens een paar optredens in Leningrad, om er een artikel over te schrijven. Aardige jongens waren het. Na afloop van een optreden reed ik mee in de bus naar hun hotel. Er kwam een fles drank tevoorschijn van een merk dat ik niet kende. ‘Nee, dat hebben jullie niet in Gollandija!’, klonk een vrolijke stem achter me. ‘Nee’, antwoordde ik, ‘это у нас дефицит (dat is bij ons defitsit).’ Gelach was mijn deel.

Vraag me om het woord defitsit – klemtoon op de laatste lettergreep - uit te leggen en de moed zinkt me in de schoenen. Waar begin je? Defitsit, die rode draad van de planeconomie. Defitsit, de obsessie van elke Sovjetburger. Defitisit, samenvatting van de schaarste. Defitisit, het kroonjuweel van een trotse gastvrouw op een mooi gedekte tafel. Defitsit, de ‘machtige motor van specifieke maatschappelijke relaties’.

Die laatste omschrijving kwam ik tegen in een meesterlijke monoloog van Arkadi Rajkin, geschreven door Michail Zjvanetski. Het filmpje en de tekst – met mijn excuses aan de lezer die geen Russisch kent – staan hieronder.

Een boeiend fenomeen was de teleurstelling die emigranten uit de USSR voelden in het Westen, nadat de aanvankelijke verblinding door de overweldigende overvloed in de winkels was weggezakt. Er ontbrak iets: defitsit! De jacht op schaarse goederen, de triomf wanneer je iets met veel moeite op de kop had getikt! Het was allemaal een beetje saai, die volle winkels. En lastig ook, want hoe bouwde je een nieuwe kennissenkring op? Wat waren de spelregels, in een land waar het hoofd van de vleesafdeling in de supermarkt niet meer was dan dat: hoofd van de vleesafdeling? Nee, zei Rajkin al, overvloed, dat was eigenlijk maar niks.

Дефицит

(Для А. Райкина)
Послушай меня, дорогой! Что я тебе скажу. Все идет к тому, что всюду все будет, изобилие будет! Но хорошо ли это будет? Подожди, не торопись, ты молодой, горячий, кровь играет. Я сам был огонь, сейчас потух немного, хотя дым еще идет иногда... С изобилием не надо торопиться! Почему?..
Ты идешь по улице, встречаешь меня.
- Здравствуй, дорогой! Заходи ко мне вечером.
- Зачем?
- Заходи, увидишь.
Я прихожу к тебе, ты через завсклада, через директора магазина, через товароведа достал дефицит! Слушай, ни у кого нет - у тебя есть! Я попробовал - во рту тает! Вкус специфический! Я тебя уважаю.
На другой день я иду по улице, встречаю тебя.
- Здравствуй, дорогой! Заходи ко мне вечером.
- Зачем?
- Заходи - увидишь!
Ты приходишь ко мне, я через завсклада, через директора магазина, через товароведа, через заднее крыльцо достал дефицит! Слушай, ни у кого нет - у меня есть! Ты попробовал - речи лишился! Вкус специфический! Ты меня уважаешь. Я тебя уважаю. Мы с тобой уважаемые люди.
В театре просмотр, премьера идет. Кто в первом ряду сидит? Уважаемые люди сидят: завсклад сидит, директор магазина сидит, сзади товаровед сидит. Все городское начальство завсклада любит, завсклада ценит. За что? Завсклад на дефиците сидит! Дефицит - великий двигатель общественных специфических отношений.
Представь себе, исчез дефицит. Я пошел в магазин, ты пошел в магазин, мы его не любим - он тоже пошел в магазин.
- Туфли есть?
- Есть!
- Черные есть?
- Есть!
- Лакированные есть?
- Есть!
- Черный верх, белый низ есть?
- Есть!
- Белый верх, черный низ есть?
- Есть!
- Сорок второй, самый ходовой, есть?
- Есть.
- Слушай, никогда не было. Сейчас есть.
- Дамские лакированые, бордо с пряжкой, с пуговицей есть?
- Есть!
Ты купил, я купил, мы его не любим - он тоже купил. Все купили.
Все ходим скучные, бледные, зеваем. Завсклад идет - мы его не замечаем. Директор магазина - мы на него плюем! Товаровед обувного отдела - как простой инженер! Это хорошо? Это противно! Пусть будет изобилие, пусть будет все! Но пусть чего-то не хватает!

——————-

Potten, pannen, panty’s: de intrigerende foto’s die oorlogscorrespondent Forman in 1959 maakte in Sovjet-winkels

March 28, 2018 in amerika/rusland, economie, fotografie, jaren 50

-------------

----------------

Een beetje raadselachtig is het allemaal wel; het soort foto’s dat de Amerikaan Harrison Forman in 1959 maakte in een aantal steden van de Sovjetunie, en dan vooral in Moskou. Forman (1904-1978), vooral bekend als oorlogscorrespondent, richtte zijn lens in de zomer van 1959 veelal op winkels en straatstalletjes. Hij moet eropuit zijn gestuurd met een specifieke opdracht, maar van wie kwam die dan? En waarom werd hij juist met die opdracht naar de USSR gestuurd?

Die laatste vraag lijkt me simpel te beantwoorden. In de zomer van 1959 werd in Moskou een grote Amerikaanse tentoonstelling gehouden waarbij de nadruk lag op consumptiegoederen, inclusief kleding en levensmiddelen. Het was de plek waar het beroemde ‘Keukendebat’ plaatsvond tussen Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov en Richard Nixon, toen nog vice-president van de VS. Het kan niet anders of Formans reis door de USSR (hij kwam in Moskou, Irkoetsk, Chabarovsk, Tbilisi, Tasjkent en Alma-Ata) hield verband met die tentoonstelling. Kennelijk moest hij vastleggen hoe het in de Sovjetunie stond met kleding, speelgoed, elektronica, stofzuigers, potten, pannen en panty’s. Uit een aantekeningenboekje van Forman blijkt dat hij op 4 juni in Tasjkent was (andere data kwam ik in het boekje – online beschikbaar – niet tegen). De tentoonstelling in Moskou werd op 24 juli geopend. Ook dat wijst erop Forman zijn reis maakte speciaal in de aanloop naar die tentoonstelling. Het kan, gezien het karakter van de foto’s, geen toeval zijn

Maar in opdracht van wie? Dat heb ik nog niet kunnen achterhalen. De foto’s die hij maakte zijn online beschikbaar via de University of Wisconsin, maar ik heb geen enkele krant, geen enkel tijdschrift kunnen vinden waarin er ook maar eentje staat afgedrukt. Mogelijk in de National Geographic, maar om dat na te gaan moet ik een abonnement nemen, en daar heb ik geen zin in.

Forman was vooral bekend door zijn journalistieke werk in Azië. Daar wordt ook op gewezen in de necrologie in de New York Times. Zijn reizen naar de USSR (Forman was er ook in 1939) blijven daarin onvermeld en ontbreken ook op zijn bescheiden Wikipedia-pagina. Formans ‘consumentenreis’ door de Sovjetunie was duidelijk een klein zijstapje. Maar in opdracht van wie?

Ondertussen heeft Forman een intrigerende verzameling foto’s achtergelaten. Aan de vaak prachtige straatbeelden die hij ook fotografeerde kom ik hier nauwelijks toe, het moet een beetje overzichtelijk blijven. De meeste foto’s van etalages, vitrines en winkelend publiek lijken te zijn genomen in warenhuis Goem aan het Rode Plein, een van de best voorziene winkels van het land.

Er volgt nog een tweede deel met foto’s, met ook nog aandacht voor Formans notitieboekje. Mogelijk komt er ook een derde deel over zijn reis in 1939. Die leverde (veel minder) zwart-witfoto’s op, maar ook weer een notitieblokje. Dat heb ik nog niet bekeken.

Vervolg.

Dissidenten, zwarthandelaren en diplomaten – ze kwamen elkaar tegen in de Berjozka's, de valutawinkels van de USSR.

June 25, 2017 in economie, sovjetunie

-------------------

Zoals elk Sovjethotel met vooral buitenlandse gasten, had ook het Moskouse hotel Molodjoznaja- ik verbleef er vele malen – een winkel waar je uitsluitend kon betalen met Westerse valuta. In maart 1981 kocht een Zweedse toeriste er acht mooie Russische postzegels, twee Misjka’s (het symbool van de Olympische Spelen van 1980) en een mapje ansichtkaarten. Een bonnetje – zo bleek later uit een onderzoek van het Comité van Volkscontrole – kreeg ze niet. Toen ze de postzegels een dag later wilde ruilen, bleek de winkel de bewuste zegels helemaal niet in het assortiment te hebben. De verkoopster had ze zelf gekocht op het postkantoor even verderop en de valuta van de Zweedse in eigen zak gestoken.

Een Moskouse Berjozka gespecialiseerd in meubels

Valutawinkels had je in diverse soorten. Ze droegen de verzamelnaam Berjozka, wat berk betekent. Mijn aankopen bleven er meestal beperkt tot likeur van Bols (een fles advocaat deed het erg goed als je bij Russen op bezoek ging) of een boek. Voor dat laatste ging ik in Moskou naar de Berjozka aan de Oel. Kropotkinskaja, die gespecialiseerd was in literatuur.

Sovjetburgers met valuta of ‘valutavervangers’ (cheques die een deel van je loon vormden wanneer je in het buitenland werkte) konden bij Berjozka’s ook terecht voor Amerikaanse jeans, Franse parfums, Italiaanse laarzen, Japanse stereo-apparatuur en Russische auto’s. Ook de eerste inleg voor een coöperatie-flat verliep vaak via een Berjozka. Ideologisch zat dat natuurlijk zo scheef als wat. Een maatschappij die zich voorstond op gelijkheid, creëerde ongelijkheid met valuta van de ideologisch vijand. Daarnaast leidden de eilandjes van luxe tot illegale praktijken van een veel grotere omvang dan die paar postzegeltjes in de Berjozka van hotel Molodjozjnaja.

Historicus Anna Ivanova wijdde een dissertatie aan het fenomeen Berjozka. Onder de titel Магазины ‘Березка’: парадоксы потребления в позднем СССР (Berjozka-winkels: consumptieve paradoxen in de late USSR) verscheen een handelseditie, die – hoewel af en toe wel erg gedetailleerd – een helder beeld geeft van de valutawinkels die ruim 25 jaar een groeiend aantal Sovjetburgers bedienden.

De meeste Berjozka’s verkochten hun waar tegen cheques, de al genoemde valutavervangers. Die vormden een deel van het loon van bijvoorbeeld ambassadepersoneel, handelsvertegewoordigers en correspondenten). De cheques konden uiteraard niet in het buitenland worden uitgegeven, zodat de staat de zo gewenste harde valuta in eigen land hield. Westers geld kwam ook via andere kanalen bij Sovjetburgers. Een schrijver, bijvoorbeeld, kon geld ontvangen van een Westerse uitgeverij voor een vertaling. Dat had soms bizarre gevolgen. Het beroemde essay Haalt de Sovjetunie 1984? van dissident Andrej Amalrik werd voor het eerst gepubliceerd in Nederland. Amalrik ontving een honorarium, dat hij, via de staatsbank omgezet in cheques, kon besteden in winkels die eigenlijk voor brave Sovjet-onderdanen bestemd waren. De ideologie bleek ondergeschikt aan de economische belangen van de staat.

Uitzending naar het buitenland was voor velen een droom, juist vanwege de mogelijkheid om na terugkeer in eigen land schaarse goederen te kopen. Opeens kreeg je de kans om je beter te kleden, om zonder onmogelijke wachttijden mooie meubels te kopen of zelfs – de hoofdprijs – een auto. De cheques stonden niet op naam, en daardoor vloeiden ze makkelijk richting de omvangrijke schaduweconomie. Je kon ze met winst doorverkopen aan mensen met veel, al dan niet legaal verdiende roebels, die zo plots veel meer bestedingsmogelijkheden kregen. De legendarische popgroep Masjina Vremeni organiseerde onofficiële optredens (voor officiële kreeg ze geen toestemming), waarvoor de kaartjes niet goedkoop waren. Het verdiende geld werd besteed aan schaarse waar, aangeschaft via zwarthandelaren of met Berjozka-cheques. Prostituees met buitenlandse klanten deden bestellingen bij Berjozka-personeel en betaalden buiten de winkel om in harde valuta (Berjozka’s waar je met echt buitenlands geld betaalde, waren, in tegenstelling tot de cheques-Berjozka’s, vanaf 1969 verboden terrein.).

Berjozka-cheques waren handig als je snel bij de tandarts terecht wilde. Met cheques kon je ook regelen dat je in een bepaald ziekenhuis werd opgenomen. En op een heel ander niveau: in Charkov wist iedereen dat je voor Marlboro-sigaretten terecht kon in de toilet van restaurant Charkov. Zwarthandelaren kochten pakjes in een Berjozka en brachten die via de schoonmaakster van het toilet aan de man.

Dergelijke dealtjes vormden de smeerolie van een verder stroef functionerende economie. Erg streng werd er niet tegen opgetreden. Dat was ook lastig, omdat menig overheidsdienaar er zelf vrolijk aan meedeed. Zo hadden de Berjozka’s door de jaren heen onbedoeld een egaliserend effect gekregen. Van uitgezonden specialisten tot speculanten – er was een soort middenklasse ontstaan die via de valutawinkels de kans kreeg om een zekere welstand ten toon te spreiden.

Het was, enigszins paradoxaal, de grotere vrijheid ten tijde van de perestrojka die mede bijdroeg aan het einde van de valuta-cheques. Er kon nu veel feller dan voorheen worden gediscussieerd over dit scheve systeem, met z’n economische privileges en de bijbehorende zwarte markt. De tegenstanders wonnen het pleit en in 1988 werden de Berjozka’s gesloten waar met cheques kon worden betaald. De aankondiging daarvan was zo onverwacht, dat zich lange rijen vormden van mensen die nog snel hun cheques wilden besteden. De Berjozka’s waar met buitenlands geld kon worden betaald, gingen enkele jaren later ten onder, samen met de USSR.

Er komen biljetten van 200 en 2.000 roebel en u bepaalt wat daarop wordt afgebeeld! Doet u mee?

July 07, 2016 in economie

---------------

Er komen nieuwe Russische bankbiljetten aan, van 200 en 2.000 roebel, en u bepaalt wat daarop wordt afgebeeld!

Biljetten van 200 en 2.000 roebel bestaan nog niet en het leek de Bank van Rusland een mooi idee om de invoering ervan een democratisch tintje te geven. Er is een verkiezing uitgeschreven, waarbij de stem van het volk een grote rol speelt. Iedereen kan suggesties doen voor een afbeelding en uiteindelijk winnen de afbeeldingen die de meeste stemmen krijgen. De twee nieuwe biljetten dienen qua plaatjes wel enigszins aan te sluiten bij de huidige biljetten, waarop aan de voor- en achterkant steeds een bouwwerk en/of monument staat uit één stad. Zo zien we op het biljet van 5.000 roebel op de voorkant het standbeeld van Moeravjov-Amoerski in Chabarovsk en op de achterkant de brug over de Amoer in dezelfde stad:

Een verruiming ten opzichte van de al bestaande biljetten: op de nieuwe biljetten hoeven niet per se bouwwerken of standbeelden te komen, ook dieren of natuur (een rivier, een vulkaan) komen in aanmerking, wanneer die kenmerkend zijn voor een stad of regio. De volgende steden zijn echter uitgesloten: Moskou, Sint-Petersburg, Krasnojarsk, Archangelsk, Jaroslavl, Novgorod en Chabarovsk, want die staan al op een bankbiljet.

Bij een dergelijk project loop je natuurlijk het risico dat grappenmakers de boel overnemen. Dat je straks met figuren of locaties zit die je liever niet op je bankbiljetten ziet. Daarom wordt de verkiezing wel een beetje gestuurd. Door de eerste ronde komen alleen objecten die via internet minimaal 5.000 keer zijn genoemd. Daarna wordt internet even uitgeschakeld en worden door middel van ‘een enquête’ tien steden of regio’s geselecteerd met de twintig bijbehorende objecten. Dan wordt internet weer aangezet en kan er gestemd worden op de overgebleven kandidaten. Uiteindelijk moet dat twee steden/regio’s opleveren (eentje voor het biljet van 200 roebel en eentje voor dat van 2.000), met telkens twee objecten: voor de voor- en de achterkant. Het resultaat van de verkiezing wordt op 7 oktober bekendgemaakt.

De eerste ronde loopt nog tot eind deze maand. Op een interactieve kaart is te zien welke objecten inmiddels de grens van 5.000 stemmen zijn gepasseerd. Daarbij zit onder meer de Hart van Tsjetsjenië-moskee in Grozny, die het volgens mij niet gaat worden. Het Bajkalmeer lijkt mij een grotere kanshebber. Ik (grappenmaker) had graag het huidige, gezellige stadion van FC Zenit naar voren geschoven voor de voorkant van een van de twee biljetten, en dan op de achterkant het nieuwe, bij wijze van subtiel burgerprotest. Aan dat irritante, hypermoderne stadion wordt nog steeds gebouwd, en wat had ik het dan leuk gevonden als het biljet eerder klaar was geweest dan dat vervelende stadion.

Maar ja, Sint-Petersburg mag niet meedoen.

En dat nieuwe stadion zoekt u zelf maar even op.

Slepakov zingt de Russen toe: koop rotzooi, draag rotzooi, rook rotzooi - ons land zal je dankbaar zijn.

June 20, 2016 in economie, muziek

----------------------

Er is natuurlijk van alles aan te merken op de overheid in Rusland, maar één ding moet je ze nageven daar: ze vormen een prachtige inspiratiebron voor geweldige satire.

In dat genre kwam op dit blog recent fraai dicht- en zangwerk aan bod van acteur Michail Jefremov en liedjesschrijver Semjon Slepakov, die beiden gelukkig zeer productief zijn en van wie we nog wel het een aan ander aan satirische optredens mogen verwachten.

Jefremov en Slepakov doen met hun werk denken aan de boeken van Vladimir Vojnovitsj en de liederen van Aleksandr Galisj, twee grote satirici uit de Sovjettijd. Ook bij hen treffen we hilarische taferelen aan, ook bij hen blijft er van de schone schijn, opgehouden door overheidsdienaren op alle niveaus, geen spaan heel. Toch is er een verschil. Bij Vojnovitsj en Galitsj sijpelt, bij alle vrolijkheid, ook opstandige bozigheid tussen de regels door. De satire (veel meer een vorm van verzet dan bij Slepakov en Jefremov) wordt net niet bitter, maar het scheelt niet veel.

Die bozigheid is bij Jefremov en Slepakov minder. Van beiden kan ik me voorstellen dat zij na afloop van een optreden vrolijk een glas gaan drinken met degenen die ze zojuist belachelijk hebben gemaakt. Bij Galitsj en vooral Vojnovitsj zie ik dat niet voor me. De strijd in de USSR werd ook harder gevoerd; Galitsj en Vojnovitsj werden uiteindelijk het land uitgebonjourd.

Hier een lied van Slepakov, getiteld: Купи говно. Dat moet je niet letterlijk vertalen, want dan krijg je: Koop stront. In het Nederlands zeggen we: Koop troep of rotzooi. (Teringzooi is eigenlijk beter, maar dan loopt mijn vertaling nog minder soepel dat nu al het geval is.) Slepakov dringt er bij de luisteraar op aan om geen Westerse spullen meer te kopen, maar Russische, ook al blijven die soms wat achter in kwaliteit. Zo houden we onze economie op de been, aldus de zanger. Origineel is Slepakov overigens geenszins, want in de jaren dertig van de vorige eeuw, waarde lezer, weerklonk hier te lande alreeds de stichtende leuze: “Koopt Nederlandsche waar, dan helpen wij elkaar.”

Купи говно / koop rotzooi

Всюду в магазинах импортный товар,
Overal in de winkels ligt import
Запад получает сказочный навар.
Het Westen maakt waanzinnig veel winst
Качество товара крайне высоко,
De kwaliteit van de spullen is bijzonder hoog
С ним соревноваться крайне нелегко.
Daarmee concurreren is bijzonder lastig

А на товар российский крайне низкий спрос,
Naar Russische spullen is nauwelijks vraag
Всюду мы отстали, кроме папирос.
We lopen steeds achter, behalve met papirossen,
Обувь для мутантов, мебель для горилл,
Schoenen voor mutanten, meubels voor gorilla’s
А машины будто дьявол сотворил,
En auto’s die door de duivel lijken gemaakt

Для хромых дороги, мода для слепых,
Wegen voor kreupelen, mode voor blinden
Бритвы для бесстрашных, фильмы для тупых.
Scheermesjes voor onverschrokkenen, films voor idioten
В этом положенье, сложном для страны
In deze voor ons land zo moeilijke toestand
Все объединиться вместе мы должны.
Moeten wij ons allen verenigen

Поддержи отечественного производителя! Незамедлительно.
Steun de vaderlandse producent! Onmiddellijk!
Даже если то, что произвел он отвратительно - ему простительно.
Zelfs als hij weerzinwekkends spul produceert - hem vergeven we dat
Если не безразлична страна родная тебе
Laat het lot van je land jou niet onverschillig
Ты поучаствовать лично должен в её судьбе!
Zet je dan persoonlijk in voor zijn toekomst!

Купи говно и поддержи Россию.
Koop rotzooi en steun Rusland
Купи говно, ведь ты же патриот.
Koop rotzooi, je bent immers een patriot
Купи говно и поступи красиво.
Koop rotzooi en stel een mooie daad
Купи говно - толкни страну вперёд.
Koop rotzooi – duw het land vooruit

Подари своей девушке на день рождения
Geef je meisje voor haar verjaardag
Не серёжки от Тифани, а говно.
Geen oorringetjes van Tiffany, maar rotzooi
Ну, а чтобы повысить ей настроение
En om haar stemming te verbeteren
Пригласи на российскую ленту в кино.
Vraag je haar mee uit naar een Russische film

Отдыхай не в Италии, а в Анапе, (плохо отдыхай)
Ga niet op vakantie in Italië, maar in Anapa (vier vervelend vakantie)
Надевай не Армани, а просто штаны (сшитые в Твери)
Draag geen Armani, maar gewoon een broek (gemaakt in Tver)
Подари холодильник маме и папе (весом в десять тонн)
Geef papa en mama een ijskast (die tien ton weegt)
И наполни продуктами нашей страны! (и звони в ноль-три)
En stouw die vol met vaderlandse waar! (en bel de ambulance)

Поддержи отечественного производителя (говна родителя)
Steun de vaderlandse producent (vader van de rotzooi)
И носи зеленый плащ из кожзаменителя (будь отвратительным)
En draag een groene regenjas van kunstleer (wees weerzinwekkend)
Пожертвуй своим комфортом и здоровьем родных,
Offer je comfort op en de gezondheid van je familie
Чтобы экономика наша смогла остаться в живых.
Zodat onze economie in leven blijft

Купи говно и поддержи Россию.
Koop rotzooi en steun Rusland
Кури говно и езди на говне.
Rook rotzooi en rij in rotzooi
Носи говно, плевать, что некрасиво.
Draag rotzooi, boeien dat het lelijk is
Дари говно детишкам и жене.
Geef rotzooi cadeau aan je kindertjes en vrouw
Купи говно - пойди на этот подвиг!
Koop rotzooi – verricht die heldendaad!
Оно - говно, зато своё оно.
Het is rotzooi, maar wel eigen rotzooi
Купи говно, страна тебя запомнит,
Koop rotzooi, het land zal je niet vergeten
Не будь говном, скорей купи говно!
Wees geen rotmens, koop rotzooi!
Купи говно!
Koop rotzooi!