(Eerste publicatie: 21-10-2013)
Was het tehuis op Valaam een soort gevangenis? Het werd in 1984 gesloten, de nog aanwezige bejaarden verhuisden naar het dorp Vidlitsa – het archief verhuisde mee. Een deel daarvan is hier te raadplegen. De documenten zijn lastig te ontcijferen, ik ga af op het oordeel van blogger Michail Sizov. Van een gevangenis was volgens hem geen sprake. Valaam was voor de invaliden bepaald geen kuuroord (zie over de woonomstandigheden deel 2), maar men kón van het eiland af. In de praktijk zal dat weinig zijn voorgekomen. Wie blind is en/of beide benen mist, verplaatst zich nu eenmaal niet zo makkelijk.
Ongetwijfeld zullen oorlogsinvaliden die zich ‘schuldig maakten’ aan bedelarij, zijn opgepakt en op Valaam zijn beland. Hadden zij geen familie, dan zal de weg terug naar de stad voor hen bezaaid zijn geweest met veel obstakels. Ook wordt verhaald van invaliden die hun verwanten in de toch al zware naoorlogse jaren niet tot last wilden zijn en zelf kozen voor een bestaan op het eiland. En ongetwijfeld waren er verminkten die door hun familie op het eiland aan hun lot werden overgelaten. Dat past allemaal in het beeld van het moeizame en vaak hardvochtige leven in de USSR in de jaren na de Tweede Wereldoorlog.
Ja, er werd in 1950 plots een grote groep oorlogsinvaliden naar Valaam gebracht. Maar een massale schoonmaakactie gevolgd door een deportatie van verminkte invaliden naar het eiland? Ik beschouw het als een mythe.