(Eerste publicatie: 9-2-2012)
Er zijn plannen voor een ijshockeywedstrijd op het Rode Plein. Aanleiding is het veertigjarig jubileum van de fameuze Summit Series tussen Canada en de USSR. (Zie hierover deel 1.)
Het Rode Plein als sportarena – niks nieuws onder de zon. Al vanaf 1919 werden er optochten gehouden van sportieve jongelui. In de jaren dertig groeiden die parades uit tot een jaarlijks terugkerend spektakel, met tienduizenden jonge mannen en vrouwen, die strak geregisseerd voorbijtrokken aan de hoogste leiders van het land. En tussen de colonnes door vertoonden sportlui, meebewegend met hun marcherende kameraden, hun kunsten: boksers in een ring, gymnasten aan een rek, wielrenners op een meerijdende heuvel.
Deze cultus van jeugd, sport en lichamelijk welzijn werd samengevat met het woord fizkoeltoera. Karl Schlögel schrijft in zijn onlangs in vertaling verschenen Terreur en droom. Moskou 1937: “Fizkoeltoera, dat wil zeggen lichaamscultuur, is werken aan jezelf, is de tot de reproductiesfeer behorende kant van het menselijk leven, waarin niets meer aan het toeval mag worden overgelaten. Gezondheid, welbevinden kunnen net zo goed gepland worden als werk, vooral industrieel werk. Fizkoeltoera onderscheidt zich juist van de sport, die een apolitieke vrijetijdsbesteding is, doordat ze een maatschappelijk doel (het behoud en de verbetering van de gezondheid voor het arbeidsproces) dient, en ook doordat ze in een gemeenschap, gezamenlijk, collectief wordt beoefend. (…) Fizkoeltoera is de eerste fitnessbeweging uit de geschiedenis en daarmee geheel en al een fenomeen van de opkomende massamaatschappij.”
Hieronder een reportage met beelden uit 1937 en 1938. Duidelijk wordt dat fizkoeltoera in die jaren ook nadrukkelijk een militaristische component had. Het lied dat klinkt, komt uit de film Если завтра война (Als het morgen oorlog is) uit 1937. Op de twee spandoeken op 1.16 staan twee regels uit het lied: Если завтра война, будь сегодня к походу готов (Als het morgen oorlog is, wees dan vandaag gereed voor de veldtocht).
De openingszin mag er trouwens ook zijn: De Sovjet-geheimedienst is het zwaard en het schild van de dictatuur van het proletariaat! Mooi ook zijn de sporttrofeeën op een soort lopende band (3.15). En kijk eens naar de bevallig wuivende dameshandjes op 3.27. Wat mij ook bevalt (ik zit wel eens achter een drumstel) is het zinnetje op 3.52: Barabani silnej, barabantsjik! (Sla harder op de trom, trommelaar!). En op 4.12, het peloton op een colletje! Niet van de buitencategorie, maar toch.
Over de parade van 1937 verscheen in 1938 een documentaire, die in heel de Sovjetunie werd vertoond. De titel was veelzeggend: Сталинское племя: Stalins stam. Schlögel: “Op een bepaalde manier was de parade van de fizkoeltoerniki daadwerkelijk de parade van de na de Oktoberrevolutie geborenen, van de postrevolutionaire jeugd, van de jeugd van ‘Stalins stam’ ”