Waar de Russische treincultuur schittert: met muziek op het perron bij aankomst en vertrek. (Wie vult mijn lijst met gebruikte liederen aan?)

View fullsize

Vitebsk station, Sint-Petersburg

Een trein laten vertrekken doe je zo:

Zo’n melodie die zich uitstort over de afscheidnemers op het perron en zich vermengt met het knarsen van de wielen, behoort tot de mooiste onderdelen van de Russische treincultuur – een cultuur die in het minuscule Nederland met z’n speelgoedintercity’s geheel ontbreekt.

Hierboven wordt trein nummer 25 Voronezj-Moskou uitgeleide gedaan. De melodie is van het lied Afscheid van een Slavisch meisje.

En een trein laten aankomen doe je zo (Moskou-Volgograd, melodie: De Wolga stroomt):

Ik dacht: laat ik eens uitzoeken welke Russische treinen er zoal muzikaal begeleid worden, op welke stations en met welke muziek dan precies. Dat bleek nogal een klus. Mijn onderzoekje is ongetwijfeld verre van compleet en ik doe graag een beroep op mijn lezers: welke muziek hebt u ooit gehoord op een Russisch perron bij een vertrekkende of aankomende trein? En welke trein was dat? Of laten we het iets breder trekken: op perrons van de voormalige Sovjetunie. Dan telt deze bijvoorbeeld ook mee: Odessa-Moskou, melodie: Aan de Zwarte Zee.

Hierboven, op dat perron in Odessa, gaat trouwens wel iets heel erg mis: de muziek is al afgelopen en de trein staat nog stil! Dat kan natuurlijk niet. De trein dient zich onder de klanken van het lied in beweging te zetten en dan langzaam richting horizon te rijden.  

Aan mijn lijstje hieronder valt nog iets op: Rusland zit – en dan druk ik me voorzichtig uit - aanzienlijk ruimer in de stedelijke lofliederen dan Nederland. Geen stad of streek of je hebt er een muzikale ode bij. Stel nu dat iemand bij Prorail of NS op het koddige idee komt om treinen in Nederland met muziek te laten vertrekken, met welke liedjes gaan we dat dan doen? Aan de Amsterdamse grachten, bij de intercity Rotterdam-Amsterdam? (Menig Rotterdammer zal de stoptrein verkiezen.) Vertrekken we uit de hoofdstad naar Den Haag met: Wat voor weer zou het zijn in Den Haag? En dan bij aankomst Oh, Oh Den Haag? Ach, hoe armzalig.

Het zijn in Rusland doorgaans de wat duurdere treinen die muzikaal begeleid worden – allicht, en dan heb je ook wat. Aankomst van de Rode Pijl, Moskou-Sint-Petersburg, melodie: Hymne voor een grootse stad:

Wat mijn lijstje betreft: op fora van treinliefhebbers zag ik aardig wat liederen vermeld staan, maar bijbehorende filmpjes van de vertrekkende of aankomende treinen zelf zijn helaas schaars. Verder weet ik niet hoe actueel de vermeldingen zijn. Afscheid van een Slavisch meisje is de meest genoemde melodie. Die krijg (of kreeg) je te horen bij de vertrekkende treinen Voronezj-Moskou, Saratov-Moskou, Archangelsk-Moskou, Polotsk-Moskou, Simferopol-Moskou, Dnjepropetrovsk-Moskou, Simferopol-Kiev, Perm-Moskou, Sverdlovsk-Moskou, Tambov-Moskou en Orjol-Moskou.

Eentonig? Nou, dat valt reuze mee, want dit kwam ik ook nog tegen, los van de boven al genoemde muziek bij de treinen Odessa-Moskou en Moskou-Volgograd:

- Barnaoel-Moskou, bij vertrek: Chleb vsemu golova (Brood is ons alles)
- Brjansk-Sint-Petersburg, vertrek: Wreed ruiste het bos van Brjansk
- Moskou-Dnjepropetrovsk, bij aankomst: Dnjepropetrovsk, mijn thuis
- Kiev-Simferopol, aankomst: Simferopol, de poort van de Krim
- Jaroslavl-Moskou-Jaroslavl, aankomst en vertrek: Jaroslavna
- Novosibirsk-Moskou, vertrek: Ik hou van je, mijn Novosibirsk
- Omsk-Moskou, vertrek: De straten van Omsk
- Petrozavodsk-Moskou, vertrek: Lang zal ik dromen van de Karelische bossen
- Nizjni Novgorod, vertrek (bestemming niet genoemd): De weg is mijn tweede huis
- Nizjni Novgorod, aankomst (herkomst niet genoemd): Nizjni Novgorod lijkt op een droom
- Moskou-Nizjni Novgtorod, aankomst: Hymne van Nizjni Novgorod
- Orenburg-Moskou, vertrek: Orenburgse donzen hoofddoek
- Samara-Moskou, vertrek: Samara, mijn hoop en trots
- Belgorod-Moskou, vertrek: Belgore
- Moskou-Belgorod, aankomst: Hymne van Belgorod
- Kazan-Moskou-Kazan vertrek/aankomst: Mars van het Rode Leger
- Kiev-Odessa, aankomst: Parel aan de zee
- Tsjeljabinsk-Moskou, vertrek: Hymne van de Zuid-Oeral Spoorwegen
- Vologda-Moskou-Vologa, aankomst en vertrek: Vologda
- Moermansk-Sint-Petersburg, vertrek: Ik hou van mijn streek in het Poolgebied
- Moskou-Sint-Petersburg, vertrek hogesnelheidstrein, muziek: Moskou:

Hulp gezocht, dus, want ik wil dit lijstje graag uitbreiden. Elke aanvulling is welkom, of het nu een recente muzikale treinbegeleiding betreft of eentje van jaren her. En natuurlijk het liefst met een filmpje erbij! 

Reacties kunt u als commentaar onder dit stukje zetten, via Facebook of Twitter (@Rusverafnabij) melden of mailen naar: e.m.hartman@chello.nl.    

Een loflied van Igor Rasterjajev op de Russische baanwerker

Hoe zou het zijn met Igor Rasterjajev, vroeg ik mij af, de acteur die een paar jaar terug plots bekend werd met een aanstekelijk lied over combinebestuurders. Hij kwam met nog een paar vrolijke nummers en trok al snel volle zalen.

Het bleek dat ik een paar nieuwe liedjes had gemist. Daarvan is het onderstaand het aardigste. Het haalt het niet bij wat ik eerder van Rasterjajev liet horen, maar vooruit, slecht is het niet. (Tekst en vertaling vindt u onderaan.)

Opnieuw zet Igor de gewone Rus op een voetstuk, de arbeider zonder poespas die zijn werk doet, die beschikt over een volkse wijsheid en die niks weet of wil weten van stadse moderniteiten. Zulke lui, wil Rasterjajev maar zeggen, vormen de plechtanker van Rusland. Dat zal allemaal best, maar dat moet je niet al te lang uitmelken.

Ik blijf Igor in de gaten houden en hoop op echt leuk nieuw materiaal. Via dit linkje komt u terecht bij eerdere liedjes.     

Скорый поезд прёт вперед, 
De sneltrein kachelt voort
Едет в поезде народ.
In de trein reist het volk
Всё гадая много лет, 
Dat steeds maar aan het raden is
А туда ли взят билет.
Of ze wel een kaartje de goede kant op hebben gekocht

Брезгливо глядя на обходчика, - оранжевый жилет,
Met een vies gezicht kijken ze naar de baanwerker – een oranje vest
А путевой обходчик мог бы очень ценный дать совет.
Maar de baanwerker zou hun zeer goede raad kunnen geven
Мудрей профессии обходчика по жизни не найти -
Een wijzer beroep dan baanwerker vind je van je leven niet
Куда б ни шел он, ему всюду постоянно по пути.
Waarheen hij ook gaat, hij is overal en altijd op de goede weg

В поезде огни зажгли,
In de trein zijn de lichten aangegaan
Люди в ресторан пошли.
De mensen zijn naar de restauratie
Будут до утра блажить
Om tot aan de ochtend dom te kletsen
Всё решая, как им жить. 
Steeds maar besluitend hoe ze moeten leven

И на диспетчера в окно глядеть, слегка задравши нос,
En door het raam een beetje minachtend naar de verkeersleider te staren, 
е зная, что он мог бы дать ответ на заданный вопрос.
Zonder te weten dat hij een antwoord zou kunnen geven op hun vraag.
Мудрее знания диспетчера в вопросе этом нет: 
Die vraag gaat de wijsheid van de verkeersleider niet te boven:
На белом свете только красный есть и есть зеленый свет!
Op de wijde wereld heb je alleen rood en groen licht!

Скорый поезд пролетит, 
De sneltrein vliegt voorbij
Души людям взбередит.
Stookt onrust in de harten van de mensen
Всех куда-то увезет, 
Hij voert ze allen ergens heen
Будто скорость их спасет.
Alsof snelheid redding brengt.

А у сторожки тихий вечер синевой на землю лег. 
Bij het wachtershuisje is het stille avondblauw neergedaald
А там обходчик и диспетчер попивают кофеек, 
En daar doen de baanwerker en verkeersleider een bakkie
Врубают красный, чтобы рельсам хоть немного отдохнуть, 
Ze hebben de boel op rood gezet, zodat de rails een beetje kunnen uitrusten
И до утра обходят взглядом самый главный, Млечный, путь. 
En tot aan de ochtend blikken ze naar de hoofdweg, de Melkweg

De beste - of in elk geval de leukste - reisgids over de Transsiberië Express

Op de eerste pagina was ik al verkocht: het reisverslag van Katja Goesjtsina, met meer tekeningen dan tekst, is een kunstwerkje en maakt alle andere gidsen over de Transsiberië Express overbodig - als u Russisch leest, tenminste.

Ik reisde twee keer met de trein van Moskou naar Vladivostok, maar hoe lang is dat al niet geleden? Met haar liefde voor reizen en Rusland, die van de bladzijden afspringt, dwingt Katja me bijna om spoedig voor een derde keer aan boord te gaan. Wat laat ze dan allemaal zien? Niks bijzonders, eigenlijk. Neem die eerste pagina. Wat ze zoal meeneemt (сланцы, mooi woord: slippers), wat ze zoal ziet (15 km van Moskou: eindeloze rijen garages) en natuurlijk die mooie houdertjes voor de theeglazen.
 

Belangrijke informatie over de stop op het station van Vladimir (210 km van Moskou): die duurt 23 minuten. Daarin kun u twee sigaretten roken, luisteren naar de verhalen van de wagonmevrouw (provodnitsa mag u nooit vertalen met conductrice), een beetje rondkijken en kennismaken met de nieuwe reisgenoten in uw coupé. Let ook op het mooi opgerolde dekentje rechtsboven.
 

God verhoede, schrijft Natasja, dat iemand in de coupé een gitaar bij zich heeft. En ze heeft gelijk. U krijgt het standaardrepertoire te horen, wat leuk is voor een avond, maar niet als u – samen met die gitaar – nog door moet tot Vladivostok. De regeltjes tekst zijn citaten uit liedjes van Leps (die wat mij betreft – ik houd het beschaafd - zijn stem mag verliezen), Tsoi, Masjina Vremeni, Oblomov, natuurlijk Krug en Gorodnitski. Meer muziek onder aan dit stukje – let u hier vooral nog even op het belangrijkste verschil tussen business en economy class: de omvang van het stuk chocola op het menu. Het meisje op het kleine stukje kijkt terecht niet erg vrolijk.

De laatste regels links komen trouwens van de wagonmevrouw: de aankondiging dat we bijna bij Tjoemen zijn, dat we in een 'sanitaire zone' zitten en dat de WC daarom op slot gaat. Geeft u toe: dat hebt u een conductrice  nog nooit horen zeggen. 

--------

Op een van de bladzijden tekent Katja kleine stationnetjes, op de bladzijde ernaast staan coupletjes uit het liedj Kleine stations van Rusland. Een alleraardigst lied, dat ik niet kende. Tot mijn verbazing is het bijna nergens te vinden, ik kwam alleen deze versie tegen. Krakkemikkig qua geluid, maar charmant. Driewerf hulde!

Van de liedjes die bij Katja voorbij komen, hebben er nog een paar de trein als thema. Zoals Vladimirski Tsentral van Michail Krug - daar is mijn vriend weer.  Over hem schreef ik eerder uitgebreid. Verder citeert ze nog uit Разговор в поезде/gesprek in de trein van Masjina vremeni, maar ik beperk me hier even tot Magadan van Vasja Oblomov. Vreemd ik daar niet eerder over heb geschreven. Ik zou daar ettelijke alinea’s aan kunnen wijden, maar dat leidt te veel af van Katja Goesjtsjina’s prachtige gids. (Ik merk alleen nog even op dat zelfs in dit lied Michail Krug nog wordt genoemd.):  

--------

Katja Goesjtsjina

Katja Goesjtsjina komt uit Nizjni Novgorod en studeert aan een grafisch designopleiding in Moskou. Haar schetsboek over de Transsiberië Express is een project uit haar eerste jaar. Misschien moet ik haar eens suggereren om naar Nederland te komen en een treinreis te maken van Den Helder naar Eijsden. En daarna van Roodeschool naar Vlissingen, want anders gaat het veel te snel en krijgt ze haar schetsboek misschien niet vol.  

Een vriendelijk liedje over de hardvochtige jaren negentig: 'Het Kiev station', van Ivasjtsjenjko en Vasilev

Hoeveel aardige, aandoenlijke liedjes zijn er in Rusland geschreven over de hardvochtige, chaotische jaren negentig? Niet veel, vermoed ik, maar hier heb ik er toch eentje. Het heet Op het Kiev station en is van Aleksej Ivasjtsjenko en Georgi Vasilev, later het creatieve koppel achter de musical Nord-Ost. (Bij de gijzeling in 2002 zat Vasilev in de zaal, Ivasjtsjenko wist te ontkomen). Een vertaling van het lied staat onder de foto van de hoofdpersoon, de leider van het wereldproletariaat, die in 1917 per trein in Petrograd arriveerde om daar de boel eens flink op te stoken. Het station daar heette en heet het Finland station. Het Kiev station uit het liedje staat in Moskou.

На Киевском  вокзале все едут, кто отсюда, кто туда,
А он в перроном зале стоит и провожает поезда.
А рядом пассажиры сердито ищут временный  приют,
И, наливаясь жиром, довольные носильщики снуют.

Ах, как же все кричали, и от оваций паровоз дрожал,
Когда его встречали, когда он на Финляндский приезжал.
Но радость исчезала, накатывались волнами года,
И сам на всех вокзалах теперь он провожает поезда.

Все тронулось куда-то, поехала тихонько вся страна,
Ах, вождь пролетерьята, мы движемся в иные времена,
Простимся напоследок, пора уж провожающим отстать,
В края, куда все едут, мне будет вас немножко не хватать.

Op het Kiev station is iedereen onderweg, vertrekt, komt aan
En hij staat in de stationshal en doet de treinen uitgeleide
En vlak bij hem zoeken passagiers boos een tijdelijk onderkomen
En tevreden kruiers, met steeds meer vet op de botten, lopen af en aan

Ach, hoe riep iedereen, en trilde de locomotief van de ovaties
Toen ze hem begroetten, toen hij aankwam op het Finland station
Maar de vreugde verdween, als golven kwamen de jaren aangerold
En nu doet hij zelf op alle stations de treinen uitgeleide

Alles heeft zich ergens heen in gang gezet, stilletjes is heel het land op weg gegaan
Ach, leider van het proletariaat, we zijn onderweg naar andere tijden
We nemen een laatste keer afscheid, wie iemand uitgeleide doet, moet nu achterblijven.
In de streken waarheen iedereen op weg is, ga ik u een beetje missen.
---------------------------------------------------
 

Ik hoorde het liedje en dacht: bij mijn eerstvolgende bezoek aan Moskou ga ik dat beeld bekijken. Want dat komt dan toch een beetje tot leven, met zo'n aardig lied wat eraan is opgehangen. Maar helaas, Lenin is bij een verbouwing in 2003-2004 gedemonteerd en er is een vijf meter hoge klok voor in de plaats gekomen. Een beetje vreemd is dan wel dat ik daar geen foto van heb kunnen vinden. Mocht u in de buurt zijn - zelf kom ik in de nabije toekomst beslist niet in Moskou - maak even een foto van die klok en stuur 'm op. Het station is sowieso een bezoekje waard, vanwege het dak, een ontwerp van Vladimir Sjoechov. Over hem schreef ik al meerdere keren, onder meer hier.

View fullsize

Spoorwegkwellingen - een nieuw lied van Viktor Stolyarov

Een nieuw lied van Viktor Stoljarov – altijd een genoegen. En ook perfect getimed, na mijn stukje van eergisteren met al die brave – of misschien ook niet zo brave – liedjes uit de USSR.  Een groter contrast is nauwelijks denkbaar.

Vijf keer eerder plaatste ik op mijn weblog een lied van Stolyarov. Telkens dacht ik: ik maak er ook een vertaling bij! Twee keer kwam dat er ook van, de andere keren gaf ik het op: het was te lastig of mijn aandacht werd al snel weer opgeëist door een volgend stukje.

Viktor kondigde zijn nieuwe lied aan op Facebook. Ik reageerde, dat er misschien spoedig een Nederlandse vertaling van zou komen. Hij antwoordde: Боюсь, некоторые слова будет трудно перевести ...  (Ik ben bang dat enkele woorden moeilijk te vertalen zullen zijn.)  Dat valt mee, ik begrijp het allemaal wel zo’n beetje, maar daar heb je nog geen vertaling mee.

Nee, ik kan me er niet toe zetten. Om eens een ander lied te citeren: “Maar wie het eens proberen wil die mag.”  

Van de vijf andere Stolyarov-liedjes is er momenteel maar eentje beschikbaar: Koridor (zonder vertaling). De overige zitten nog verscholen in dat deel van mijn oude blog dat ik nog niet naar dit nieuwe heb overgezet. Daar wordt aan gewerkt!  [Alle weer beschikbaar - op het oude blog!]

Mocht u trouwens denken: wat zit die Stolyarov er slordig bij, in z'n hempie en z'n trainingsbroek ... dat is de klassieke kledij van de Russische treinreiziger. (Zie bijvoorbeeld op 2.22 in het filmpje.)   

Update: Via Facebook kreeg ik een tweede reactie van Viktor, over mijn aarzeling om het lied te vertalen. Die reactie vertaal ik wel even: "Dank je, Egbert! Om de tijd en het land te begrijpen, heb je niet alleen een vertaling nodig, maar ook een gedetailleerde uitleg. Aleksej Tsvetkov [de schrijver van de tekst] geeft ons gelukkig de mogelijkheid om dat alles te doorvoelen en te zien. Desondanks kreeg ik een sms'je van mijn zoon: "Ik begrijp er niks van, maar je hebt het prima gezongen, een heel goed thema en de clip zit goed in elkaar. Goed gedaan!" Andre is 23 en woont sinds zijn derde in Amerika. Ik moet een keertje met hem samen gaan zitten en alles beeld voor beeld ontleden."

железнодорожные страдания
(Стихи Алексея Цветкова Музыка и исполнение Виктора Столярова)

слышь браток закури сигарету
осуши свою стопку до дна
расскажу тебе жизнь по секрету
чтобы понял какая она

поначалу водила по кругу
пил-гулял на пляжах загорал
а потом я зарезал подругу
и меня увезли за урал

там понятно базар со своими
с воровским тусовался полком
только тут меня в секту сманили
стал я богу молиться тайком

и от этого ихнего бога
я узнал наступает хана
как прищуришься в небо немного
роковая планета видна

мерзлоту окаянную роя
ум допер содрогнулись сердца
в целом свете не сыщешь героя
чтоб сумел избежать пиздеца

наставлял же нас кормчий премудро
что полундра и всюду враги
и явилась подруга под утро
вся в кровище и шепчет беги

вот и маюсь где рубль где полтина
современникам тайну открыть
а ты даже полстопки скотина
не желаешь предтече отлить

хрен в кремле или бесы в погоне
доберутся вот-вот и до нас
неспроста мне в четвертом вагоне
съездил в рыло один пидарас

вся столица накроется вскоре
следом тверь и творенье петра
ой ты родина горькое горе
мирового атаса пора